अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 98/ मन्त्र 1
त्वामिद्धि हवा॑महे सा॒ता वाज॑स्य का॒रवः॑। त्वां वृ॒त्रेष्वि॑न्द्र॒ सत्प॑तिं॒ नर॑स्त्वां॒ काष्ठा॒स्वर्व॑तः ॥
स्वर सहित पद पाठत्वाम् । इत् । हि । हवा॑महे । सा॒ता । वाज॑स्य । का॒रव॑: ॥ त्वाम् । वृ॒त्रेषु॑ । इ॒न्द्र॒ । सत्ऽप॑तिम् । नर॑: । त्वाम् । काष्ठासु । अर्व॑त: ॥९८.१॥
स्वर रहित मन्त्र
त्वामिद्धि हवामहे साता वाजस्य कारवः। त्वां वृत्रेष्विन्द्र सत्पतिं नरस्त्वां काष्ठास्वर्वतः ॥
स्वर रहित पद पाठत्वाम् । इत् । हि । हवामहे । साता । वाजस्य । कारव: ॥ त्वाम् । वृत्रेषु । इन्द्र । सत्ऽपतिम् । नर: । त्वाम् । काष्ठासु । अर्वत: ॥९८.१॥
भाष्य भाग
हिन्दी (4)
विषय
राजा के धर्म का उपदेश।
पदार्थ
(इन्द्र) हे इन्द्र ! [बड़े ऐश्वर्यवाले राजन्] (कारवः) काम करनेवाले, (नरः) नेता लोग हम (त्वाम्) तुझको (इति हि) ही (वाजस्य) विज्ञान के (साता) लाभ में, (सत्पतिम्) सत्पुरुषों के पालनेवाले (त्वाम्) तुझको (वृत्रेषु) धनों में, और (त्वाम्) तुझको (काष्ठासु) बड़ाइयों के बीच (अर्वतः) घोड़ों को जैसे (हवामहे) पुकारते हैं ॥१॥
भावार्थ
कार्यकर्ता लोग राजा के सहाय से विद्या, धन और विजय की प्राप्ति करें ॥१॥
टिप्पणी
मन्त्र १, २ ऋग्वेद में है-६।४६।१, २; यजुर्वेद-२७।३७, ३८; सामवेद उ० २।१।१२ और मन्त्र १ साम०-पू० ३।।२ ॥ १−(त्वाम्) (इत्) एव (हि) (हवामहे) आह्वयामः (साता) सातौ। विभागे। लाभे (वाजस्य) विज्ञानस्य (कारवः) कर्तारः (त्वाम्) (वृत्रेषु) धनेषु (इन्द्र) परमैश्वर्यवन् राजन् (सत्पतिम्) सत्पुरुषाणां पालकम् (नरः) नेतारः (त्वाम्) (काष्ठासु) हनिकुषिनीरमिकाशिभ्यः क्थन्। उ० २।२। काशृ दीप्तौ-क्थन्। काष्ठोत्कर्षे स्थितौ दिशि-अमरः २३।४१। उत्कर्षेषु (अर्वतः) अश्वानिव ॥
विषय
'प्रभु-आराधन' के लाभ
पदार्थ
१. (कारव:) = कुशलता से कार्यों को करनेवाले स्तोता लोग (वाजस्य सातौ) = शक्ति-प्राप्ति के निमित्त (त्वाम् इत् हि) = आपको ही (हवामहे) = पुकारते हैं। आप ही सब शक्तियों के देनेवाले हैं। २. हे (इन्द्र) = शत्रुविद्रावक प्रभो! (वृत्रेषु) = ज्ञान की आवरणभूत वासनाओं के विनाश के निमित्त (सत्पतिम्) = सज्जनों के रक्षक (त्वाम्) = आपको पुकारते हैं तथा (अर्वतः) = अश्व-सम्बन्धिनी (काष्ठासु) = [काष्ठा-race-cower]-पलायन भूमियों में (नर:) = उन्नति-पथ पर चलनेवाले मनुष्य (त्वाम्) = आपको पुकारते हैं। इन्द्रियाँ जब अपने मार्गों पर गति करती हैं तब वे प्रभु का स्मरण करते हैं, जिससे ये इन्द्रियों मार्गभ्रष्ट न हों।
भावार्थ
प्रभु का आराधन [क] हमें शक्ति देता है [ख] वासनाओं का विनाश करता है तथा [ग] इन्द्रियों को मार्गभ्रष्ट होने से बचाता है।
भाषार्थ
(कारवः) हम कर्मयोगी उपासक, (वाजस्य) शक्ति और आध्यात्मिक-सम्पत्ति की (साता) प्राप्ति के लिए, (त्वाम् इत् हि) हे परमेश्वर! आपका ही (हवामहे) आह्वान करते हैं। (इन्द्र) हे परमेश्वर! (वृत्रेषु) पाप और अज्ञान के घेरों में, (त्वाम्) आप (सत्पतिम्) सच्चे-पति का ही हम आह्वान करते हैं। (अर्वतः नरः) दुःखी नर-नारियाँ (काष्ठासु) दुःखों की पराकाष्ठाओं में (त्वाम्) आपका ही आह्वान करते हैं।
टिप्पणी
[अर्वतः=ऋ=अर् (रेषण)+वत्; अथवा अर्व (हिंसायाम्)+शतृ।]
विषय
राजा के कर्तव्य।
भावार्थ
हम (कारवः) शिल्पी, विद्वान् लोग (वाजस्य सातौ) अन्न और संग्राम के लाभ करने के लिये (त्वाम् इत् हि) तुझ को ही (हवामहे) बुलाते हैं। (नरः) नेता मनुष्य लोग भी (वृत्रेषु) शत्रुओं के या चढ़ने पर (सत्पतिम्) सज्जनों के प्रतिपालक (त्वाम्) तुझ को ही स्मरण करते हैं और (अर्वतः) घोड़े या वेगवान् यानद्वारा जाने लायक (काष्ठासु) दिशाओं में या दूर के देशों में भी लोग (त्वां) तुझे ही पुकारते हैं।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
शंयुऋषिः। इन्द्रो देवता। प्रगाथौ। द्व्यृचं सूक्तम्॥
इंग्लिश (4)
Subject
lndra Devata
Meaning
Indra, lord of power and advancement, you alone we invoke and call upon for acquisition of food, energy, honour, excellence and progress. All of us, leading people, makers, poets, artists, artisans and architects of the nation, fast advancing in all directions, invoke and exhort you, protector and promoter of universal truth and values in human struggles for light, goodness and generosity, and the wealth of life.
Translation
O Almighty God, we the men of wisdom and action in attainment of wealth call you only. O protector of good men, people call you in the war and the men of horses in their races and travels call you,
Translation
O Almighty God, we the men of wisdom and action in attainment of wealth call you only. O protector of good men, people call you in the war and the men of horses in their races and travels call you.
Translation
O Wonderful Lord of Destruction and Protection, equipped with deadly weapons like the thunderbolt, Highly Praised through Thy Vanquishing power, Invincible, the self-same Thou shower on us wealth of cows, Vedic lore, horses, swift-moving means of transport, plenty of food, knowledge, power and riches, for being victorious.
संस्कृत (1)
सूचना
कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।
टिप्पणीः
मन्त्र १, २ ऋग्वेद में है-६।४६।१, २; यजुर्वेद-२७।३७, ३८; सामवेद उ० २।१।१२ और मन्त्र १ साम०-पू० ३।।२ ॥ १−(त्वाम्) (इत्) एव (हि) (हवामहे) आह्वयामः (साता) सातौ। विभागे। लाभे (वाजस्य) विज्ञानस्य (कारवः) कर्तारः (त्वाम्) (वृत्रेषु) धनेषु (इन्द्र) परमैश्वर्यवन् राजन् (सत्पतिम्) सत्पुरुषाणां पालकम् (नरः) नेतारः (त्वाम्) (काष्ठासु) हनिकुषिनीरमिकाशिभ्यः क्थन्। उ० २।२। काशृ दीप्तौ-क्थन्। काष्ठोत्कर्षे स्थितौ दिशि-अमरः २३।४१। उत्कर्षेषु (अर्वतः) अश्वानिव ॥
बंगाली (2)
मन्त्र विषय
রাজধর্মোপদেশঃ
भाषार्थ
(ইন্দ্র) হে ইন্দ্র ! [পরম্ ঐশ্বর্যবান্ রাজন্] (কারবঃ) কর্মকর্তা, (নরঃ) নেতা আমরা (ত্বাম্) তোমাকে (ইতি হি) ই (বাজস্য) বিজ্ঞান (সাতা) লাভে, (সৎপতিম্) সৎপুরুষদের পালনকর্তা (ত্বাম্) তোমাকে (বৃত্রেষু) ধনসম্পদ-সমৃদ্ধিতে এবং (ত্বাম্) তোমাকে (কাষ্ঠাসু) উৎকর্ষের মধ্যে (অর্বতঃ) ঘোড়ার মতো (হবামহে) আহ্বান করি ॥১॥
भावार्थ
কার্যকর্তাগণ রাজার সহায়তায় বিদ্যা, ধনসম্পদ এবং বিজয় প্রাপ্ত করে/করুক ॥১॥ মন্ত্র ১, ২ ঋগ্বেদ -৬।৪৬।১, ২; যজুর্বেদ-২৭।৩৭, ৩৮; সামবেদ উ০ ২।১।১২ এবং মন্ত্র ১ সাম০-পূ০ ৩।৫।২ ॥
भाषार्थ
(কারবঃ) আমরা কর্মযোগী উপাসক, (বাজস্য) শক্তি এবং আধ্যাত্মিক-সম্পত্তির (সাতা) প্রাপ্তির জন্য, (ত্বাম্ ইৎ হি) হে পরমেশ্বর! আপনারই (হবামহে) আহ্বান করি। (ইন্দ্র) হে পরমেশ্বর! (বৃত্রেষু) পাপ এবং অজ্ঞানের পরিবেষ্টনে, (ত্বাম্) আপনার (সৎপতিম্) সৎ-পতিরই আমরা আহ্বান করি। (অর্বতঃ নরঃ) দুঃখী নর-নারী (কাষ্ঠাসু) দুঃখের পরাকাষ্ঠাতেও/অন্তিম সীমান্তেও (ত্বাম্) আপনারই আহ্বান করি।
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal & Sri Ashish Joshi
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
Sri Amit Upadhyay
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal