अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 8/ मन्त्र 1
ऋषिः - भृग्वङ्गिराः
देवता - परसेनाहननम्, इन्द्रः, वनस्पतिः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - शत्रुपराजय सूक्त
5
इन्द्रो॑ मन्थतु॒ मन्थि॑ता श॒क्रः शूरः॑ पुरंद॒रः। यथा॒ हना॑म॒ सेना॑ अ॒मित्रा॑णां सहस्र॒शः ॥
स्वर सहित पद पाठइन्द्र॑: । म॒न्थ॒तु॒ । मन्थि॑ता । श॒क्र: । शूर॑: । पु॒र॒म्ऽद॒र: । यथा॑ । हना॑म । सेना॑: । अ॒मित्रा॑णाम् । स॒ह॒स्र॒ऽश: ॥८.१॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्द्रो मन्थतु मन्थिता शक्रः शूरः पुरंदरः। यथा हनाम सेना अमित्राणां सहस्रशः ॥
स्वर रहित पद पाठइन्द्र: । मन्थतु । मन्थिता । शक्र: । शूर: । पुरम्ऽदर: । यथा । हनाम । सेना: । अमित्राणाम् । सहस्रऽश: ॥८.१॥
भाष्य भाग
हिन्दी (3)
विषय
शत्रु के नाश का उपदेश।
पदार्थ
(मन्थिता) मथन करनेवाला, (शक्रः) शक्तिमान् (शूरः) शूर, (पुरन्दरः) गढ़ तोड़नेवाला, (इन्द्रः) इन्द्र [महाप्रतापी राजा] (मन्थतु) मथन करे। (यथा) जिससे (अमित्राणाम्) वैरियों की (सेनाः) सेनाएँ (सहस्रशः) सहस्र-सहस्र करके (हनाम) हम मारें ॥१॥
भावार्थ
ऐश्वर्यवान् राजा के पुरुषार्थ से उसके सेना-दल बहुत शत्रुओं का नाश करें ॥१॥
टिप्पणी
१−(इन्द्रः) परमैश्वर्यवान् राजा (मन्थतु) विलोडयतु (मन्थिता) विलोडयिता (शक्रः) अ० २।५।४। शक्तः (शूरः) (पुरन्दरः) अरीणां पुरो दारयतीति। पूःसर्वयोर्दारिसहोः। पा० ३।२।४१। पुर्+दॄ विदारणे-णिच्-खच्। वाचंयमपुरन्दरौ च। पा० ६।३।६९। पुर् शब्दस्य अदन्तत्वम्। अरुर्द्विषदजन्तस्य मुम्। पा० ६।३।६७। इति मुम्। खचि ह्रस्वः। पा० ६।४।९४। इति दारिशब्दस्य ह्रस्वः। शत्रूणां दुर्गविनाशकः (यथा) (हनाम) मारयाम (सेनाः) (अमित्राणाम्) शत्रूणाम् (सहस्रशः) संख्यैकवचनाच्च वीप्सायाम्। पा० ५।४।४३। इति शस्। सहस्रं सहस्रम् ॥
विषय
शक्रः, शरः, पुरन्दरः
पदार्थ
१. (इन्द्रः) = शत्रुओं का विद्रावण करनेवाला राजा मन्थिता शत्रुओं का विलोडन करनेवाला होता है। यह (मन्थतु) = शत्रु-सैन्य का विलोडन [हिंसन] करे, (शक्र:) -= शक्तिमान् हो, (शूर:) = शत्रुओं को शीर्ण करनेवाला हो, (पुरन्दर:) = शत्रुओं की पुरियों का विदारण करे। २. हे प्रभो! आप ऐसा अनुग्रह करो (यथा) = जिससे कि (अमित्राणाम्) = शत्रुओं की (सहस्त्रशः सेना:) = हज़ारों की सेनाओं को (हनाम) = हम नष्ट करनेवाले बनें।
भावार्थ
राजा शक्तिशाली हो, शत्रुओं को शीर्ण करनेवाला हो, शत्रु-दुगों का विध्वंस करे। शत्रु-सैन्यों का विलोडन करता हुआ शत्रुसैन्य का विध्वंस कर दे।
भाषार्थ
(मन्थिता) मथन करने वाला, (शक्रः) शक्तिशाली (पुरंदरः) पुरों तथा किलों को विदीर्ण करने वाला (शूरः) शूर (इन्द्रः) सम्राट् (मन्थतु) [उन्हें] मथ डाले। (यथा) जिस प्रकार कि (अमित्राणाम्) शत्रुओं की (सहस्रशः) हजारों (सेनाः) सेनाओं को (हनाम) हम मारें। “इन्द्रश्च सम्राट् वरुणश्च राजा" (यजु० ८।३७)।
इंग्लिश (4)
Subject
Enemies’ Rout
Meaning
May Indra, shaker and breaker of the strongholds of enemies, heroic brave performer of noble deeds, shake up the plans and designs of adversaries so that we may fight out and destroy the forces of negativities a thousand ways.
Subject
Indrah, Vanaspatih, Defeat of enemies
Translation
May the army-chief, the stirrer, the mighty hero; demolisher of fortifications, make us stir, so that may we kill the armies of our foes in thousands.
Translation
May the King who is shaker of all, powerful brave and the demolisher of the forts of the enemies, shake the enemies so that we may strike the armies of our foes into thousands of fragments.
Translation
May King, the fort-demolisher, brave, powerful, shaker of foes, shake them up, so that we may kill thousands of soldiers of our enemies!
संस्कृत (1)
सूचना
कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।
टिप्पणीः
१−(इन्द्रः) परमैश्वर्यवान् राजा (मन्थतु) विलोडयतु (मन्थिता) विलोडयिता (शक्रः) अ० २।५।४। शक्तः (शूरः) (पुरन्दरः) अरीणां पुरो दारयतीति। पूःसर्वयोर्दारिसहोः। पा० ३।२।४१। पुर्+दॄ विदारणे-णिच्-खच्। वाचंयमपुरन्दरौ च। पा० ६।३।६९। पुर् शब्दस्य अदन्तत्वम्। अरुर्द्विषदजन्तस्य मुम्। पा० ६।३।६७। इति मुम्। खचि ह्रस्वः। पा० ६।४।९४। इति दारिशब्दस्य ह्रस्वः। शत्रूणां दुर्गविनाशकः (यथा) (हनाम) मारयाम (सेनाः) (अमित्राणाम्) शत्रूणाम् (सहस्रशः) संख्यैकवचनाच्च वीप्सायाम्। पा० ५।४।४३। इति शस्। सहस्रं सहस्रम् ॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal & Sri Ashish Joshi
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
Sri Amit Upadhyay
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal