English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 218
ऋषिः - गोतमो राहूगणः
देवता - इन्द्रः
छन्दः - गायत्री
स्वरः - षड्जः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
1
ऋ꣣जुनीती꣢ नो꣣ व꣡रु꣢णो मि꣣त्रो꣡ न꣢यति वि꣣द्वा꣢न् । अ꣣र्यमा꣢ दे꣣वैः꣢ स꣣जो꣡षाः꣢ ॥२१८॥
स्वर सहित पद पाठऋ꣣जुनी꣢ती । ऋ꣣जु । नीती꣢ । नः꣣ । व꣡रु꣢꣯णः । मि꣣त्रः꣢ । मि꣣ । त्रः꣢ । न꣣यति । विद्वा꣢न् । अ꣣र्यमा꣢ । दे꣣वैः꣢ । स꣣जो꣡षाः । स꣣ । जो꣡षाः꣢꣯ ॥२१८॥
स्वर रहित मन्त्र
ऋजुनीती नो वरुणो मित्रो नयति विद्वान् । अर्यमा देवैः सजोषाः ॥२१८॥
स्वर रहित पद पाठ
ऋजुनीती । ऋजु । नीती । नः । वरुणः । मित्रः । मि । त्रः । नयति । विद्वान् । अर्यमा । देवैः । सजोषाः । स । जोषाः ॥२१८॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 218
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 2; खण्ड » 11;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 2; खण्ड » 11;
Acknowledgment
विषय - इंद्र, ज्याचे नाव वरुण, मित्र, त्याला प्रार्थना -
शब्दार्थ -
(प्रथम अर्थ) (अध्यात्म पर) - हे इन्द्र परमेश्वर, तुमच्या साह्याने घदेवैः) चक्षु आदी इंद्रियांवर (सजोषाः) प्रीति करणारा (विद्वान) ज्ञानी आणि (वरुणः पाप निवारण करणारा आमचा जीवात्मा (मित्रः) आमचे प्राण आणि (अर्यमा) आमचे मन (नः) आम्हा उपासकांना / साधकांना (ःजुनीती) सरळ मार्गावर (नयति) घेऊन जावेत. (जीवात्मा, प्राण व मन आम्हाला साधनेसाठी उपकारी ठरोत.)
द्वितीय अर्थ - (राष्ट्रपर) हे इन्द्र राजा, (देवैः) आपापल्या अधिकार क्षेत्रात कार्य करणाऱ्या राज पुरुषांसह (सजोषाः) शस्त्रास्त्रधारी सेनाध्यक्ष (मित्रः) कुत्सित आचरण रूप मृत्यूपासून आम्हास वाचविणारा धर्म सभाध्यक्ष आणि (अर्यमा) न्याय सभाध्यक्ष (नः) आम्हा प्रजाजनांना (ऋजुनीती) सरळ धर्म मार्गावर (नयति) घेऊन जावो.।।
तृतीय अर्थ - (विद्वानपर) - (देवैः) विद्या आणि व्रत- शिक्षा आदी दान देणाऱ्या अध्यापकांशी (सजोषाः) सामंजस्य ठेवणारा (वरुणः) श्रेष्ठ गुण कर्म स्वभावाचा तसेच शिष्यांनी ज्याचे आचार्य रूपाने वरण केले आहे, अशा (मित्रः) पापरूप मरणापासून वाचविणारा (अर्यमा) न्यायकारी (विद्वान) विद्यावान आचार्य (नः) आम्हा शिष्यांना (ऋजुनीती) सरळपणाने विद्यादान व व्रत पालन करणाऱ्याच्या पद्धतीने (नयति) घेऊन जावोत (अशी आम्ही कामना करीत आहोत) अर्थात आचार्याने आम्हाला सुयोग्य स्नातक करावे.।। ५।।
भावार्थ - शरीरात असलेले जीवात्म, प्राण, मन आदी देव परमेश्वरापासून शक्ती प्राप्त करून मनुष्याला धर्म- मार्गावर नेतात. त्याचप्रमाणे राष्ट्रात विद्या सभा, धर्मसभा आणि न्याय सभा यांचे अध्यक्ष असलेले विद्वान, धार्मिक, न्यायशील मनुष्य तसेच सेनाध्यक्ष या सर्वांनी प्रजाजनांना धर्म मार्गावर चालण्यास नेतृत्व करावे. गुरुकुलवासी, सुयोग्य अध्यापक, श्रेष्ठ गुण- कर्म स्वभाव असलेल्या आचार्याने शिष्यांना धर्म मार्ग व विद्या मार्गावर न्यावे.।।२।।
विशेष -
या मंत्रात श्लेष अलंकार आहे।। ५।।