English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 374
ऋषिः - विश्वामित्रो गाथिनः
देवता - इन्द्रः
छन्दः - जगती
स्वरः - निषादः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
1
च꣣र्षणीधृ꣡तं꣢ म꣣घ꣡वा꣢नमु꣣क्थ्या꣢३꣱मि꣢न्द्रं꣣ गि꣡रो꣢ बृह꣣ती꣢र꣣꣬भ्यनू꣢꣯षत । वा꣣वृधानं꣡ पु꣢रुहू꣣त꣡ꣳ सु꣢वृ꣣क्ति꣢भि꣣र꣡म꣢र्त्यं꣣ ज꣡र꣢माणं दि꣣वे꣡दि꣢वे ॥३७४॥
स्वर सहित पद पाठच꣣र्षणीधृ꣡त꣢म् । च꣣र्षणि । धृ꣡त꣢꣯म् । म꣣घ꣡वा꣢नम् । उ꣣क्थ्य꣢꣯म् । इ꣡न्द्र꣢꣯म् । गि꣡रः꣢꣯ । बृ꣣हतीः꣢ । अ꣣भि꣢ । अ꣣नूषत । वावृधान꣢म् । पु꣣रुहूत꣢म् । पु꣣रु । हूत꣢म् । सु꣣वृक्ति꣡भिः꣢ । सु꣣ । वृक्ति꣡भिः꣢ । अ꣡म꣢꣯र्त्यम् । अ । म꣣र्त्यम् । ज꣡र꣢꣯माणम् । दि꣣वे꣡दि꣢वे । दि꣣वे꣢ । दि꣣वे ॥३७४॥
स्वर रहित मन्त्र
चर्षणीधृतं मघवानमुक्थ्या३मिन्द्रं गिरो बृहतीरभ्यनूषत । वावृधानं पुरुहूतꣳ सुवृक्तिभिरमर्त्यं जरमाणं दिवेदिवे ॥३७४॥
स्वर रहित पद पाठ
चर्षणीधृतम् । चर्षणि । धृतम् । मघवानम् । उक्थ्यम् । इन्द्रम् । गिरः । बृहतीः । अभि । अनूषत । वावृधानम् । पुरुहूतम् । पुरु । हूतम् । सुवृक्तिभिः । सु । वृक्तिभिः । अमर्त्यम् । अ । मर्त्यम् । जरमाणम् । दिवेदिवे । दिवे । दिवे ॥३७४॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 374
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 4; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 4; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 3;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 4; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 4; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 3;
Acknowledgment
विषय - ज्याची स्तुती करणे योग्य आहे, तो जगदीश्वर कसा आहे ? तो राजा कसा असावा -
शब्दार्थ -
(चर्षणी धृतम्) मनुष्यांचा धारणकर्ता, (मघनानम्) प्रशस्त ऐश्वर्यवान, (उक्थम्) प्रशंसनीय (सुवृक्तिभिः) शुभ कर्मांद्वारे (वावृधानम्) वाढणाऱ्याला यशोवृद्ध (अशा जगदीश्वराची व राजाची मी वाणीद्वारे स्तुती करतो.) तसेच तो परमेश्वर व राजा (पुरुहूतम्) अनेक जण ज्याचे आवाहन करतात अशा असून (अमर्त्यम्) अमर / अमर कीर्तिवान व (दिवेदिवे) प्रतिदिवशी (जरमाणम्) सत्कर्म करणाऱ्यांची प्रशंसा करणारा आहे अथवा सत्कर्म करण्याची प्रेरणा करणारा आहे. अशा त्या (इन्द्रम्) परमेश्वराची राजाची (बृहती) (गिरः) महान वेदवाणी / माझी स्वतःची वाणी (अभ्यनूषत) विशेषत्वाने स्तुती वा प्रशंसा करते.।। ५।।
भावार्थ - परमेश्वर सर्वाधार, शुभ कर्मकर्ता, अमर कीर्तिवान व सत्कर्म - प्रेरक आहे, म्हणूनच तो स्तुत्य वा स्तवनीय मानला गेला आहे. त्याच गुणांनी समृद्ध राजादेखील प्रजेच्या प्रशंसेस पात्र ठरतो.।। ५।।
विशेष -
या मंत्रात अर्थस्लेष अलंकार आहे. मंत्रात र्व विशेषणे साभिप्राय आहेत, त्यामुळे येणे परिकर अलंकारदेखील आहे.।। ५।।