शब्दार्थ -
हे (अपुर्ण्य) अद्वितीय (मघवन्) ऐश्वर्यवान परमेश्वर, (वृत्रहत्याय) सृष्टीच्या उत्पत्तिसाठी घूलोकाचा आणि पृथ्वीचा विस्तार करण्यात व त्यांना आकाशात अवस्थित करण्यासाठी जे विघ्न म्हणून होते, त्या मेघमंडळाचा वध करण्यासाठी तुम्ही (यत्) जेव्हा तत्पर झाला होता (तत्) तेव्हाच तुम्ही (पृथिवीन्) भूमीला (अप्रथयः) विस्तीर्ण केले (उत उ) आणि (तत्) तेव्हाच (दिवम्) सूर्याला (उत् अस्तभ्नाः) आकाशात स्थित केले वा धारण केले.।।७।।

भावार्थ - आमच्या सौरमंडळाच्या उत्पत्तिपूर्वी आकाशात प्रज्वलित अशा गॅसचा (वायूचा) समूह असलेली प्रकाश-पुंजमयी एक नीहारिका होती. कालान्तराने आमची भूमी आणि इतर ग्रह तय नीहारिकेपासून वेगळे झाले. नीहारिकेचा अवशेष भाग सूर्य म्हणून ओळखला जाऊ लागला. नाहारिकेपासून वेगळी झालेली आमची भूमीदेखील आरंभी प्रज्वलित वायू-पिंड वा गॅसचा गोळा मात्र होती. हळू हळू ती थंड होत गेली आणि द्रवरूप झाली. त्यावेळी बरीच जलराशीचे सूर्याचा तील उष्णतेने वाफ होऊ ती जलराशी मेघांचे रूप धारण करून सूर्याच्या व भूमीच्या मधे स्थित झाली. तेव्हां मेघमंडळाने उत्पन्न केलेल्या प्रगाढ अंधकारामुळे भूमीवर सर्वचिरस्थायिनी रात्रीचे साम्राज्य पसरले. सूर्याच्या तत्पतेचा स्पर्श न झाल्यामुळे द्रवरूप झालेली भूमी थंड होत होत स्थलरूपात अस्तित्वात आली. तदनन्तर ईश्वरीय नियमांप्रमाणे ती विकराल मेघ-राशी पुन्हा वृष्ठिरूपाने बरसत बरसत भूमीवर समुद्ररूपात स्थित झाली. मेघ नावाच्या या अशा वृत्रासुराचा याप्रकारे वध झाल्यानंतर स्थलरूप पृथ्वीवर ग्रीष्म, वर्षा आदी विविध ऋतू आदी त्यामुळे नद्या, पर्वत, वनस्पती आदीने संपन्न होऊन आमची पृथ्वी अत्यंत विस्तृत झाली. सूर्यदेखील स्वतःच्या आकर्षणशक्तीने पृथ्वीला आपल्याभोवती फिरवीत राहिला आणि परमेश्वराच्याच महिमेने तो आधाराशिवाय आकाशात स्थित राहिला. हीच माहिती वरील मंत्रामधे संक्षेपात सांगितली आहे.।। या दशतीमधे इन्द्र, पवमान, धाता, सविता, विष्णु, वायू, या नावांनी परमेश्वराचेच स्मरण केले असल्यामुळे यापूर्वीच्या दशतीतील विषयांशी या दशतीशी संगती आहे, असा जाणावे।।

इस भाष्य को एडिट करें