Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 149
ऋषिः - बिन्दुः पूतदक्षो वा आङ्गिरसः
देवता - मरुतः
छन्दः - गायत्री
स्वरः - षड्जः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
1
गौ꣡र्ध꣢यति म꣣रु꣡ता꣣ꣳ श्रव꣣स्यु꣢र्मा꣣ता꣢ म꣣घो꣡ना꣢म् । यु꣣क्ता꣢꣫ वह्नी꣣ र꣡था꣢नाम् ॥१४९॥
स्वर सहित पद पाठगौः꣢ । ध꣣यति । मरु꣡ता꣢म् । श्र꣣वस्युः꣢ । मा꣣ता꣢ । म꣣घो꣡ना꣢म् । यु꣣क्ता꣢ । व꣡ह्निः꣢꣯ । र꣡था꣢꣯नाम् ॥१४९॥
स्वर रहित मन्त्र
गौर्धयति मरुताꣳ श्रवस्युर्माता मघोनाम् । युक्ता वह्नी रथानाम् ॥१४९॥
स्वर रहित पद पाठ
गौः । धयति । मरुताम् । श्रवस्युः । माता । मघोनाम् । युक्ता । वह्निः । रथानाम् ॥१४९॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 149
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 2; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 1; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 2; खण्ड » 4;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 2; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 1; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 2; खण्ड » 4;
Acknowledgment
विषय - "Missing"
भावार्थ -
भा० = ( मघोनां ) = जीवन-यज्ञ के सम्पादन करने वाले ( मरुतां ) = प्राणों की ( माता ) = उत्पादक, जननी ( गौ ) = चेतनस्वरूपा चितिशक्ति ( श्रवस्युः ) = अन्न की या ज्ञान की कामना करती हुई ( धयति ) = अपना सोम-रूप ज्ञान पिलाती और वह स्वयं ( रथानां ) = रथस्वरूप दूर तक जाने वाले प्राणेन्द्रियों और ज्ञानेन्दियों में ( युक्ता ) = जुत कर ( वह्नी ) = उन को उठा रही है। आत्मा की चेतना शक्ति इन्द्रियों को चेतन करती है वही उनको पदार्थों तक पहुंचाती है।
मरुतों की गौ की व्याख्या देखिये - अथर्ववेद (का० १० । सुक्त १० ) यह वशा रूप गौ है ।
शतं कंसाः शतं दोग्धारः शतं गोप्तारः पृष्ठे अस्याः । ये देवास्तस्यां प्राणन्ति ते वशां विदुरेकधा ।।
दही गौ 'पृश्नि ' कही है। इसका वर्णन ऋग्वेद (८। १००। १०-११) में इस प्रकार है ।
“यद्वाम् वदन्त्यविचेतनानि, राष्ट्री देवानां निषसाद मन्द्रा । चतस्रोऽनुदिश ऊर्जं दुदुहे पयांसि क्वचिदस्याः परमं जगाम ।"
टिप्पणी -
१. रंहतेर्गतिकर्मणः ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
ऋषिः - बिन्दुः पूतदक्षो वा ।
देवता - इन्द्र: ।
छन्दः - गायत्री।
स्वरः - षड्जः
इस भाष्य को एडिट करें