English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 73
ऋषिः - बुधगविष्टिरावात्रेयौ
देवता - अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
काण्ड नाम - आग्नेयं काण्डम्
1
अ꣡बो꣢ध्य꣣ग्निः꣢ स꣣मि꣢धा꣣ ज꣡ना꣢नां꣣ प्र꣡ति꣢ धे꣣नु꣡मि꣢वाय꣣ती꣢मु꣣षा꣡स꣢म् । य꣣ह्वा꣡ इ꣢व꣣ प्र꣢ व꣣या꣢मु꣣ज्जि꣡हा꣢नाः꣣ प्र꣢ भा꣣न꣡वः꣢ सस्रते꣣ ना꣢क꣣म꣡च्छ꣢ ॥७३॥
स्वर सहित पद पाठअ꣡बो꣢꣯धि । अ꣣ग्निः꣢ । स꣣मि꣡धा꣢ । स꣣म् । इ꣡धा꣢꣯ । ज꣡ना꣢꣯नाम् । प्र꣡ति꣢꣯ । धे꣣नु꣢म् । इ꣣व । आयती꣢म् । आ꣣ । यती꣢म् । उ꣣षा꣡स꣢म् । य꣣ह्वाः꣢ । इ꣣व । प्र꣢ । व꣣या꣢म् । उ꣣ज्जि꣡हा꣢नाः । उ꣣त् । जि꣡हा꣢꣯नाः । प्र । भा꣣न꣡वः꣢ । स꣣स्रते । ना꣡क꣢꣯म् । अ꣡च्छ꣢꣯ ॥७३॥
स्वर रहित मन्त्र
अबोध्यग्निः समिधा जनानां प्रति धेनुमिवायतीमुषासम् । यह्वा इव प्र वयामुज्जिहानाः प्र भानवः सस्रते नाकमच्छ ॥७३॥
स्वर रहित पद पाठ
अबोधि । अग्निः । समिधा । सम् । इधा । जनानाम् । प्रति । धेनुम् । इव । आयतीम् । आ । यतीम् । उषासम् । यह्वाः । इव । प्र । वयाम् । उज्जिहानाः । उत् । जिहानाः । प्र । भानवः । सस्रते । नाकम् । अच्छ ॥७३॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 73
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 3; मन्त्र » 1
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 8;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 3; मन्त्र » 1
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 8;
Acknowledgment
विषय - परमेश्वर की स्तुति
भावार्थ -
भा० = ( जनानां समिधा ) = लोगों की लगाई लकड़ी से जिस प्रकार ( अग्निः अबोधि ) = सामान्य अग्निहोत्र की अग्नि ( धेनुम् इव ) = दुधार कपिला गाय के समान ( आयतीम् प्रति उषासम् ) = आते हुए प्रत्येक उषाकाल में ( अबोधि ) = प्रदीप्त होती है उसी प्रकार यह ( अग्निः ) = अग्नि के समान तेजस्वी आत्मा भी ( जनानां समिधा ) = जनों के प्रदीप्त प्राणरूप काष्टों से ( प्रति उषासम् ) = प्रति प्रातःकाल प्राणायामों द्वारा ( अबोधि ) = चेताया जाता है । ( उज्जिहाना: ) = ऊपर उड़ते हुए पक्षीगण जिस प्रकार ( वयाम् प्रसिस्रते ) = शाखा पर जाते हैं । और जिस प्रकार ( यह्वाः ) = बड़े पुरुष ( वयाम् इव ) = व्यापक उदारनीति की ओर बढ़ते हैं और जिस प्रकार ( भानवः ) = सूर्य के किरण ( नाकम् ) = आकाश की और ( प्रसिस्रते ) = व्यापते हैं, उसी प्रकार ( यह्वाः ) = बड़े २ शक्तिशाली आत्मा ( उज्जिहानाः ) = उत्क्रमण करते हुए ( वयाम् ) = उस व्यापक परमेश्वरी शक्ति की तरफ़ जाते हैं और ( भानवः ) = ज्ञान प्रकाश से प्रकाशित होकर आदित्य के समान तेजस्वी योगी मुक्तजन ( नाकम् ) = परमसुखमय ,आनन्दमय परम पद को ( प्र सिस्रते ) = प्राप्त करते हैं ।
टिप्पणी -
७३ - 'सिस्रते' इति ऋ० । पक्षिण इत्यधिको भावायें माधवीयविवरणे ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
ऋषिः - बुधगविष्ठरौ ।
छन्द: - त्रिष्टुभ ।
देवता :- अग्नि: ।
इस भाष्य को एडिट करें