विषय

प्रथम ऋचा की व्याख्या पूर्वार्चिक में ५१२ क्रमाङ्क पर सोमरस के पक्ष में और भक्तिरस के विषय में की जा चुकी है। यहाँ ब्रह्मानन्द-रस का विषय वर्णित करते हैं।

पदार्थ

हे मनुष्यो ! तुम (इतः) इस रसमय परमात्मा-रूप सोम में से (सुतम्) निकले हुए आनन्द-रस को (परि सिञ्चत) चारों ओर बरसाओ, (यः सोमः) जो रस का भण्डार परमात्मा (उत्तमं हविः) सबसे अधिक उत्कृष्ट ग्राह्य वस्तु है, (नर्यः) मनुष्यों का हित करनेवाला (यः) जो सोम परमात्मा (दधन्वान्) उपासकों को सहारा देनेवाला होता है और जिस (सोमम्) रसनिधि परमात्मा को, उपासक (अद्रिभिः) ध्यानरूप सिलबट्टों से (अप्सु अन्तः) प्राणों के अन्दर (आ सुषाव) अभिषुत करता है ॥१॥

भावार्थ

उपासकों को चाहिए कि परब्रह्म के पास से परमानन्द प्राप्त करके उसे दूसरों के लिए भी बरसाएँ ॥१॥

विशेष

ऋषिः—सप्तर्षयः (ज्ञान में पारङ्गत उपासकजन)॥ देवता—पवमानः सोमः (शान्तस्वरूप परमात्मा)॥<br>

विषय

सदा क्रियाशील

पदार्थ

५१२ संख्या पर इस मन्त्र का अर्थ द्रष्टव्य है ।
 

विषयः

तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ५१२ क्रमाङ्के सोमरसपक्षे भक्तिरसविषये च व्याख्याता। अत्र ब्रह्मानन्दरसविषय उच्यते।

पदार्थः

हे मनुष्याः ! यूयम् (इतः) अस्मात् सोमात् रसमयात् परमात्मनः (सुतम्) अभिषुतम् आनन्दरसम् (परि सिञ्चत) परितो वर्षत, (यः सोमः) यो रसागारः परमात्मा (उत्तमं हविः) उत्कृष्टतमम् आदातव्यं वस्तु विद्यते। [हूयते आदीयते इति हविः। हु दानादनयोः आदाने चेत्येके।] (नर्यः) नराणां हितकर्ता (यः) सोमः परमात्मा (दधन्वान्) उपासकान् धृतवान् भवसि। यं च (सोमम्) रसनिधिं परमात्मानम्, उपासकः (अद्रिभिः) ध्यानरूपैः अभिषवपाषाणैः (अप्सु अन्तः) प्राणेषु मध्ये (आ सुषाव) आ सुनोति ॥१॥२

भावार्थः

परब्रह्मणः सकाशात् परमानन्दं प्राप्य स उपासकैरन्येभ्योऽपि वर्षणीयः ॥१॥

Meaning

The semen is the best life-infusing support, the friend of man, the lender of strength and perseverance to the organs of senses. It is created through complete devices of celibacy. O learned persons, let it flow upward to the head from beneath.

Meaning

From here onward sprinkle Soma with love and service, Soma, the spirit of beauty, peace and joy of life, Soma, realised with best of thoughts, effort and determined discipline of meditation, Soma which bears the best materials for creative yajna of personal and social development, Soma which is the leading light of life, realised within in the heart and our Karmas performed in life. (Rg. 9-107-1)

पदार्थ

પદાર્થ : (यः सोमः उत्तमं हविः) જે શાન્તસ્વરૂપ પરમાત્મા અધ્યાત્મયજ્ઞના ઉત્કૃષ્ટ હવિ છે. અથવા ઉપાસકના આત્માનો આત્મા છે અથવા પ્રાણ સમાન આધાર છે (सुतम्) હૃદયમાં તેને નિષ્પન્ન સાક્ષાત્ કર્યા કરીએ (इतः) હૃદયથી (परिषिञ्चत) જીવનમાં સર્વત્ર સિંચો-આત્મસાત્ કરો (अद्रीभिः) આદરણીય યોગાભ્યાસના દ્વારા (अप्सु अन्तरा) પ્રાણોની અંદર (सोमं सुषाव) શાન્ત સ્વરૂપ પરમાત્માને નિષ્પન્ન કરું છું, સાક્ષાત્ કરું છું (दधन्वान्) તેને પરમાત્મા પોતાની અંદર ધારણ કરે છે (यः नर्यः) જે નર:-શ્રેષ્ઠ મનુષ્યનો હિતકર છે. (૨)

 

भावार्थ

ભાવાર્થ : જે શાન્ત સ્વરૂપ પરમાત્મા અધ્યાત્મયજ્ઞનો ઉત્કૃષ્ટ હવિ છે અથવા ઉપાસકના આત્માનો આત્મા છે અથવા પ્રાણ છે, તેનો હૃદયમાં સાક્ષાત્ કરીને, હૃદયથી જીવનમાં સર્વત્ર આત્મસાત્ કરો; આદરણીય સત્કારથી સેવનીય યોગાભ્યાસના દ્વારા પ્રાણીની અંદર શાન્ત સ્વરૂપ પરમાત્માનો જે સાક્ષાત્ કરે છે, તેને પરમાત્મા પોતાની અંદર ધારણ કરે છે. જે શ્રેષ્ઠ મનુષ્યનો હિતકર છે. (૨)

भावार्थ

उपासकांनी परब्रह्मापासून परमानंद प्राप्त करावा व इतरांवरही त्याचा वर्षाव करावा. ॥१॥