विषय

प्रथम ऋचा पूर्वार्चिक में २३९ क्रमाङ्क पर परमात्मा और राजा के विषय में व्याख्यात हो चुकी है। यहाँ परमेश्वर से प्रार्थना कर रहे हैं।

पदार्थ

हे (इन्द्र) विघ्नों के विनाशक सर्वान्तर्यामी जगदीश्वर ! आप (रसिनः) रसीले (सुतस्य) प्रकट हुए मेरे प्रेमरस का (पिब) पान करो, (गोमतः) गाय आदि के ऐश्वर्यों से युक्त (नः) हम लोगों को (मत्स्व) आनन्दित करो। (सधमादे) सहयात्रा में (वृधे) बढ़ाने के लिए (आपिः) बन्धु बने हुए आप (नः) हमें (बोधि) बोध दो। (ते) आपके (धियः) प्रज्ञा और कर्म(अस्मान्) हम उपासकों की (अवन्तु) रक्षा करें ॥१॥

भावार्थ

यदि हम परमात्मा से स्नेह करते हैं तो वह भी हमसे स्नेह करता है और सद्बुद्धि, सत्कर्म आदि देकर हमारा उपकार करता है ॥१॥

विशेष

ऋषिः—मेधातिथिः (मेधा से परमात्मा में अतन-गमन-प्रवेश करनेवाला उपासक)॥ देवता—इन्द्रः (ऐश्वर्यवान् परमात्मा)॥ छन्दः—प्रगाथः (विषमा बृहती)॥<br>

विषय

आपिः नः बोधि सधमाद्ये

पदार्थ

यह मन्त्र २३९ संख्या पर व्याख्यात है।
 

विषयः

तत्र प्रथमा ऋक् २३९ क्रमाङ्के परमात्मनृपत्योर्विषये व्याख्याता। अत्र परमेश्वरः प्रार्थ्यते।

पदार्थः

हे (इन्द्र) विघ्नहन्तः सर्वान्तर्यामिन् जगदीश्वर ! त्वम् (रसिनः)रसवतः (सुतस्य) व्यक्तस्य मम प्रेमरसस्य (पिब) आस्वादनं कुरु, (गोमतः) गवाद्यैश्वर्यसम्पन्नान् (नः) अस्मान् (मत्स्व)आनन्दय। (सधमाद्ये) सहयात्रायाम्। [सह भूत्वा अन्योन्यं माद्यन्ति यत्र तस्मिन्।] (वृधे) वर्धनाय (आपिः) बन्धुः सन्, त्वम् (नः) अस्मान् (बोधि) बोधय। (ते) तव (धियः) प्रज्ञाः कर्माणि च (अस्मान्) त्वदुपासकान् (अवन्तु) रक्षन्तु ॥१॥

भावार्थः

वयं चेत् परमात्मनि स्निह्यामस्तर्हि सोऽप्यस्मासु स्निह्यति सद्बुद्धिसत्कर्मादिप्रदानेन चोपकरोति ॥१॥

Meaning

O God, accept the sweet, devoted heart of a sacrifices Be land to us. Thou art All-pervading. Grant us knowledge, Let Thy favours of wisdom guard us for our progress in Yoga !

Meaning

Indra, resplendent and mighty, karmayogi, great performer, come and have a drink of our delicious festive soma distilled and mixed with milk and cream, share the ecstasy in the yajnic halls, enlighten us, your own people, for progress and prosperity, and may your thoughts and wisdom protect, promote and guide us in life. (Rg. 8-3-1)

पदार्थ

પદાર્થ : (इन्द्र) હે પરમાત્મન્ ! તું (सुतस्य) નિષ્પાદિત (गोमतः) સ્તુતિવાણીથી યુક્ત (रसिनः) મધુર ઉપાસના પ્રવાહનું (पिब) પાન કર - સ્વીકાર કર (नः मत्स्वः) અમને તૃપ્ત કર (आपिः) અમને પ્રાપ્ત થઈને (बोधि) બોધ આપ (ते धियः) તારી બોધ ધારાઓ (सधमाद्ये) સાથે હર્ષ સંપાદન યોગ્ય અધ્યાત્મયજ્ઞમાં (वृधे अस्मान् अवन्तु) વૃદ્ધિ-ઉન્નતિને માટે અમને રક્ષિત કરો. (૭)


 

भावार्थ

ભાવાર્થ : પરમાત્મન્ ! સ્તુતિઓથી યુક્ત નિષ્પાદિત મધુર ઉપાસના પ્રવાહનું પાન કર - સ્વીકાર કર, પુનઃ અમને તૃપ્ત કર. તું અધ્યાત્મયજ્ઞમાં અમને પ્રાપ્ત બોધ આપ, તારી બોધ ધારાઓ ઉન્નતિને માટે અમારી રક્ષા કરે. (૭)

भावार्थ

जर आम्ही परमेश्वरावर स्नेह करतो तर तोही आमच्यावर स्नेह करतो व सद्बुद्धी, सत्कर्म इत्यादीद्वारे आमच्यावर उपकार करतो. ॥१॥