विषय

प्रथम ऋचा पूर्वार्चिक में ११ क्रमाङ्क पर परमात्मा और राजा को सम्बोधित की गयी थी। यहाँ परमात्मा, राजा और योगिराज को सम्बोधन है।

पदार्थ

हे (देव) दान आदि गुणों से युक्त (अग्ने) अग्रनायक परमात्मन्,राजन् वा योगिराज ! (ते ओजसे) तुम्हारे बल और प्रताप के लिए(कृष्टयः) मनुष्य (नमः गृणन्ति) नमस्कार करते हैं अर्थात् तुम्हारे बल और प्रताप की प्रशंसा करते हैं। तुम (अमैः) अपने बलों से(अमित्रम्) योग-मार्ग वा जीवन-मार्ग में आते हुए शत्रु को (अर्दय) पीड़ित कर डालो ॥१॥

भावार्थ

पग-पग पर हमारे निर्धारित लक्ष्य में जो विघ्न आते हैं, वे परमेश्वर की प्रेरणा से, राजा की सहायता से और योग-प्रशिक्षक के योग्य प्रशिक्षण से सरलतापूर्वक दूर किये जा सकते हैं ॥१॥

विशेष

ऋषिः—विरूपः (परमात्मा को विशेष निरूपित करने वाला)॥ देवता—अग्निः (ज्ञानप्रकाशस्वरूप परमात्मा)॥<br>

विषय

प्रभु के ओज के प्रति नमन

पदार्थ

अग्न प्रस्तुत मन्त्र संख्या ११ पर इस प्रकार व्याख्यात हुआ है -
हे (अग्ने) = अग्रेणी प्रभो ! ते (ओजसे) = आपके ओज के लिए (नमः) = हम प्रणाम करते हैं । हे (देव) = सब दिव्य गुणों के पुञ्ज प्रभो ! (कृष्टयः) = कृ आदि निर्माणात्मक कार्यों को करनेवाले ही वस्तुतः (गृणन्ति) = आपका स्तवन करते हैं । (अमैः) = शक्तियों से (अमित्रम्) = शत्रु को–अस्नेह आदि वृत्तियों को (अर्दय) = पीड़ित करके दूर भगा दीजिए।

भावार्थ

ओजस्वी प्रभु का स्मरण हमें भी ओजस्वी बनने की प्रेरणा दे । ओजस्वी बनकर हम सब कामादि अध्यात्म शत्रुओं का संहार कर दें ।

विषयः

तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ११ क्रमाङ्के परमात्मानं राजानं च सम्बोधिता। अत्र परमात्मा नृपतिः योगिराट् च सम्बोध्यते।

पदार्थः

हे (देव) दानादिगुणयुक्त (अग्ने) अग्रणीः परमात्मन् नृपते योगिराड् वा ! (ते ओजसे) तव बलाय प्रतापाय च(कृष्टयः) मनुष्याः (नमः गृणन्ति) नमः उच्चारयन्ति, तव बलं प्रतापं च प्रशंसन्तीत्यर्थः। त्वम् (अमैः) स्वकीयैः बलैः(अमित्रम्) योगमार्गे जीवनमार्गे वा समागच्छन्तं शत्रुम्(अर्दय) पीडय ॥१॥

भावार्थः

पदे पदेऽस्माकं निर्धारिते लक्ष्ये ये विघ्ना आगच्छन्ति ते परमेश्वरस्य प्रेरणया नृपतेः साहाय्येन योगप्रशिक्षकस्य च समुचितेन प्रशिक्षणेन सरलतयैव दूरीकर्तुं शक्यन्ते ॥१॥

Meaning

O fire, we offer thee oblation of corn. Energetic people sing thy praise for strength. Subdue the sinful foe with diseases!

Meaning

Salutations to you, Agni, refulgent lord of generosity. The people too adore and exalt you. Pray ward off and throw out the enemies and unfriendly forces by your laws and powers. (Rg. 8-75-10)

पदार्थ

પદાર્થ : (अग्ने देव) હે જ્ઞાન-પ્રકાશસ્વરૂપ પરમાત્મ દેવ ! (कृष्टयः) તને પોતાની તરફ કર્ષણશીલખેંચનાર અથવા તારા પ્રત્યે આકૃષ્ટ થયેલ ઉપાસક મનુષ્ય (ओजसे) ઓજ = આત્મબળ, જ્ઞાનબળ પ્રાપ્ત કરવા માટે (ते नमः गृणन्ति) તારા માટે નમ્ર સ્તવન-સ્તુતિનું ઉચ્ચારણ કરે છે. (अमित्रम् अमैः अर्दय) અધ્યાત્મ યજ્ઞના નાશક કામ, ક્રોધ આદિ શત્રુને બળ દ્વારા અર્દય = નષ્ટ કર - સમાપ્ત કર. (૧)
 

भावार्थ

ભાવાર્થ : હે પ્રિય પરમાત્મન્ ! તને પોતાની તરફ આકર્ષિત કરનાર અથવા તારા પ્રત્યે આકૃષ્ટ થયેલ ઉપાસકજન તારા તરફ આવવા માટે ઓજ = આત્મબળ, જ્ઞાનબળને પ્રાપ્ત કરવા માટે તારી નમ્ર - રસયુક્ત સ્તુતિઓ કર્યા કરે છે, તેથી હું તારા તરફ આવવા માટે તારી નમ્ર-મધુર સ્તુતિઓ કરું છું. તારા તરફ આવવા માટે કામ, ક્રોધ આદિ શત્રુ બાધક-વિઘ્નરૂપ છે, તેને તારા બળથી નષ્ટ કર, જ્યારે હું તારી તરફ આવવા ઇચ્છું છું, તો એ વિઘ્નરૂપ બનીને આગળ ઊભા થઈ જાય છે. તું ઓજ સ્વરૂપ છો, મને ઓજ આપ - "ओजोऽस्योजो मयि धेहि " - યજુ ૧૯.૯ (૧)
 

भावार्थ

पावला पावलावर आमच्या निर्धारित लक्ष्यामध्ये जी विघ्ने येतात, ती परमेश्वराच्या प्रेरणेने, राजाच्या साह्याने व योगप्रशिक्षकाच्या योग्य प्रशिक्षणाने सहजरीत्या दूर केली जाऊ शकतात. ॥१॥