विषय

प्रथम ऋचा की पूर्वार्चिक में १०९ क्रमाङ्क पर व्याख्या की जा चुकी है। यहाँ परमात्मा की स्तुति का विषय कहते हैं।

पदार्थ

हे मानव ! तू (तम्) उस प्रसिद्ध, (स्वर्णरम्) ब्रह्मानन्द वा दिव्य प्रकाश को प्राप्त करानेवाले जगन्नायक परमात्मा की(गूर्धय) अर्चना कर। (देवासः) विद्वान्, दिव्य गुणोंवाले लोग, उस (देवम्) प्रकाशक, (अरतिम्) सबके स्वामी जगदीश्वर को (दधन्विरे) अपने आत्मा में धारण करते हैं। हे ज्योतिर्मय देव ! आप (देवत्रा) विद्वान् जनों में (हव्यम्) देने योग्य सद्गुण-समूह को (ऊहिषे) प्राप्त कराओ ॥१॥

भावार्थ

जो मनुष्य श्रेष्ठ गुण-कर्म-स्वभाववाले परमेश्वर की उपासना करते हैं, वे स्वयं भी वैसे हो जाते हैं ॥१॥

विशेष

ऋषिः—सौभरिः (परमात्मा को अपने अन्दर भरने में कुशल उपासक)॥ देवता—अग्निः (ज्ञानप्रकाशस्वरूप परमात्मा)॥ छन्दः—ककुप्॥<br>

विषय

उपासना व सुखमय स्थिति

पदार्थ

यह मन्त्र १०९ संख्या पर द्रष्टव्य है । सरलार्थ यह है। (तम्) = उस (स्वर्णरम्) = सुखमय स्थिति में पहुँचानेवाले प्रभु का (गूर्धय) = अर्चन करो । (देवासः) = समझदार ज्ञानी लोग (देवम्) = उस दिव्य गुण परिपूर्ण (अरतिम्) = विषयों में अरममाण प्रभु की दधन्विरे उपासना करते हैं। (देवत्रा) = देवताओं में (हव्यम्) = देने योग्य पदार्थों को (ऊहिषे) = प्राप्त कराते हैं ।

भावार्थ

हम प्रभु की उपासना करें, जिससे सुखमय स्थिति में पहुँचें।
 

विषयः

तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके १०९ क्रमाङ्के व्याख्यातपूर्वा। अत्र परमात्मस्तुतिविषय उच्यते।

पदार्थः

हे मानव ! त्वम् (तम्) प्रसिद्धम्, (स्वर्णरम्) ब्रह्मानन्दस्य दिव्यप्रकाशस्य वा प्रापयितारम् अग्निम् जगन्नायकं परमात्मानम् (गूर्धय) अर्च। [गूर्धयतिः अर्चतिकर्मा। निघं० ३।१४] (देवासः) विद्वांसो दिव्यगुणा जनाः, तम् (देवम्) प्रकाशकम्, (अरतिम्) सर्वेषां स्वामिनम् अग्निं जगदीश्वरम्(दधन्विरे) आत्मनि धारयन्ति। हे अग्ने ज्योतिर्मय देव ! त्वम्(देवत्रा) देवेषु विद्वज्जनेषु (हव्यम्) दातव्यं सद्गुणसमूहम्(ऊहिषे) वह, प्रापय ॥१॥

भावार्थः

ये मनुष्याः सद्गुणकर्मस्वभावं परमेश्वरमुपासते ते स्वयमपि तादृशा जायन्ते ॥१॥

Meaning

Extol God, Whom the learned Yogis achieve; Who is All-pervading, Lord of joy, and the Bestower of the fruit of actions in our beautiful bodies.

Meaning

Praise the self-refulgent lord giver of heavenly bliss whom the divinities of light and enlightenment hold and reflect in all his glory, Agni, the lord adorable, all pervasive yet uninvolved, whom the noble and learned people perceive, realise and worship as the one worthy of worship for the communication of knowledge and fragrances to the divinities of nature and humanity. (Rg. 8-19-1)

पदार्थ

પદાર્થ : (देवासः) અમૃત-મૃત-મરણ-જન્મમરણથી રહિત મુક્ત આત્માઓ (स्वर्णरम्) જે સ્વ: - મોક્ષ પ્રાપક = પહોંચાડનાર , (अरतिं देवम्) અંતર્યામી દેવને (दधन्विरे) પ્રાપ્ત કરેલ છે , (तं गूर्धय) તેને અર્પિત કર - સ્તુતિમાં લાવ ; (देवत्रा) તે દેવો - અમૃત - અમર મુક્તાત્માઓમાં (हव्यम्) સમર્પણીય પોતાના આત્માને (ऊहिषे) પહોંચાડવા માટે - તેની ગણનામાં આવવા - તેની શ્રેણીમાં બનવા માટે. (૩)
 

भावार्थ

ભાવાર્થ : મુક્તિમાં જે મુક્તિપ્રદ અન્તર્યામી દેવને મુક્ત આત્માઓ પ્રાપ્ત કરેલ છે , તેમાં પોતાને પણ પહોંચાડવા માટે તે પરમાત્માની અર્ચના સ્તુતિ કરવી જોઇએ. (૩)
 

भावार्थ

जी माणसे श्रेष्ठ-गुण-कर्म-स्वभावयुक्त परमेश्वराची उपासना करतात, ती स्वत:ही तशीच बनतात. ॥१॥