Loading...

सामवेद के मन्त्र

  • सामवेद का मुख्य पृष्ठ
  • सामवेद - मन्त्रसंख्या 1807
    ऋषिः - नीपातिथिः काण्वः देवता - इन्द्रः छन्दः - अनुष्टुप् स्वरः - गान्धारः काण्ड नाम -
    3

    ए꣡न्द्र꣢ याहि꣣ ह꣡रि꣢भि꣣रु꣢प꣣ क꣡ण्व꣢स्य सुष्टु꣣ति꣢म् । दि꣣वो꣢ अ꣣मु꣢ष्य꣣ शा꣡स꣢तो꣣ दि꣡वं꣢ य꣣य꣡ दि꣢वावसो ॥१८०७॥

    स्वर सहित पद पाठ

    आ꣢ । इ꣣न्द्र । याहि । ह꣡रि꣢꣯भिः । उ꣡प꣢꣯ । क꣡ण्व꣢꣯स्य । सु꣣ष्टुति꣢म् । सु꣣ । स्तुति꣢म् । दि꣣वः꣢ । अ꣣मु꣡ष्य꣢ । शा꣡स꣢꣯तः । दि꣡व꣢꣯म् । य꣣य꣢ । दि꣣वावसो । दिवा । वसो ॥१८०७॥


    स्वर रहित मन्त्र

    एन्द्र याहि हरिभिरुप कण्वस्य सुष्टुतिम् । दिवो अमुष्य शासतो दिवं यय दिवावसो ॥१८०७॥


    स्वर रहित पद पाठ

    आ । इन्द्र । याहि । हरिभिः । उप । कण्वस्य । सुष्टुतिम् । सु । स्तुतिम् । दिवः । अमुष्य । शासतः । दिवम् । यय । दिवावसो । दिवा । वसो ॥१८०७॥

    सामवेद - मन्त्र संख्या : 1807
    (कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 9; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » ; सूक्त » 16; मन्त्र » 1
    (राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 20; खण्ड » 4; सूक्त » 3; मन्त्र » 1
    Acknowledgment

    हिन्दी (3)

    विषय

    प्रथम ऋचा पूर्वार्चिक में ३४८ क्रमाङ्क पर व्याख्यात हो चुकी है। यहाँ उपासक जगदीश्वर को पुकार रहा है।

    पदार्थ

    हे (इन्द्र) जगदीश्वर ! आप (हरिभिः) आनन्द-रसों के साथ (कण्वस्य) मेधावी उपासक की (सुष्टुतिम्) उत्कृष्ट स्तुति में (उप-आयाहि) आओ। हे (दिवावसो) दीप्तिधन जगदीश ! (दिवः) तेजोमयी देह-रूप अयोध्या पुरी के (शासतः) शासक (अमुष्य) इस मेधावी उपासक की (दिवम्) तेजोमयी देह-पुरी में, आप (यय) पहुँचो ॥१॥

    भावार्थ

    जैसे परमेश्वर ब्रह्माण्ड का शासक है, वैसे ही जीवात्मा देह का शासक है। वह चक्रवर्त्ती सम्राट् जगदीश्वर स्तोता की देहपुरी में आकर आतिथ्य स्वीकार करे ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    टिप्पणी

    (देखो अर्थव्याख्या मन्त्र संख्या ३४८)

    विशेष

    ऋषिः—काम्वोनीपातिथिः (मेधावी से सम्बद्ध परमात्मा के निकट४ पहुँचने वाला)॥ देवता—इन्द्रः (ऐश्वर्यवान् परमात्मा)॥ छन्दः—अनुष्टुप्॥<br>

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    प्रकाशमय लोक की प्राप्ति

    पदार्थ

    प्रस्तुत मन्त्र की व्याख्या ३४८ संख्या पर इस प्रकार की गयी है - (इन्द्र) = हे इन्द्रियों के अधिष्ठाता जीव! तू (हरिभि:) = इन हरणशील इन्द्रियों के द्वारा (कण्वस्य) = मेधावी पुरुष की (सुष्टुतिम्) = उत्तम स्तुति को (उप-आयाहि) = समीपता से प्राप्त कर, अर्थात् मेधावी पुरुष की भाँति प्रभु के प्रसाद के लिए, न कि लौकिक प्रासादों के लिए, प्रार्थना कर और प्रयत्न करके अमुष्य उस (दिवः) = प्रकाशमय (शासतः) = सारे ब्रह्माण्ड के शासक प्रभु के (दिवम्) = प्रकाशमय लोक को (यय) = प्राप्त कर | हे (दिवावसो) ! - ज्ञानरूप वास्तविक धनवाले जीव! ऐसा ही तुझे करना उचित है।

    भावार्थ

    मनुष्य 'दिवावसु' - ज्ञानधनी बने ।

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    विषयः

    तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ३४८ क्रमाङ्के व्याख्यातपूर्वा। अत्रोपासकेन जगदीश्वर आहूयते।

    पदार्थः

    हे (इन्द्र) जगदीश्वर ! त्वम् (हरिभिः) आनन्दरसरूपैः सोमरसैः सह [हरिः सोमः। निरु० ४।१९] (कण्वस्य) मेधाविनः उपासकस्य। [कण्व इति मेधाविनाम। निघं० ३।१५।] (सुष्टुतिम्) शोभनां स्तुतिम् (उप-आ-याहि) उपागच्छ। हे (दिवावसो) दीप्तिधन जगदीश ! (दिवः) द्योतमानायाः देहरूपाया अयोध्यापुर्याः (शासतः) शासकस्य (अमुष्य) मेधाविनः उपासकस्य (दिवम्) द्योतमानां देहपुरीम्, त्वम् (यय२) गच्छ। [या प्रापणे अदादिः, छान्दसः शपः श्लुः, ततो लोडन्तं मध्यमैकवचने छान्दसं रूपम्। ‘लोट् च’ अ० ८।१।५२ इति निघातप्रतिषेधः। देहपुर्या अयोध्येति नाम। यथाह श्रुतिः—अ॒ष्टाच॑क्रा॒ नव॑द्वारा दे॒वानां॒ पुर॑यो॒ध्या (अथ० १०।२।३१) इति] ॥१॥

    भावार्थः

    यथा परमेश्वरो ब्रह्माण्डस्य शासकस्तथा जीवात्मा देहस्य शासकः। स चक्रवर्ती सम्राड् जगदीश्वरः स्तोतुर्देहपुरं समागम्यातिथ्यं स्वीकरोतु ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (2)

    Meaning

    O King, the imparter of life’s comforts, give us pleasure through thy officials, who convey thy behests. Listen thou to the nice eulogy of that Wise God, the Lord of bliss!

    Translator Comment

    See verse 348.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Meaning

    Indra, ruler of the world, come with all your powers and perceptions to the sages adoration and instruction, and from the light and exhortation of the elevating sage, O seeker of enlightenment, go and rise to the heights of divinity. (Rg. 8-34-1)

    इस भाष्य को एडिट करें

    गुजराती (1)

    पदार्थ

    પદાર્થ : (इन्द्र) હે ઐશ્વર્યવાન પરમાત્મન્ ! તું (हरिभिः) દુઃખનું અપહરણ કરનારી અને સુખનું આહરણ કરનારી શક્તિ ધારાઓની સાથે (कण्वस्य सुष्टुतिम्) મેધાવી વક્તાની શ્રેષ્ઠ સ્તુતિને (उपायाहि) ઉપાગત થાય-સ્વીકાર કર (दिवावसो) હે પ્રકાશધનવાળા ! અથવા પ્રકાશમાં વસાવનાર પરમાત્મન્ ! (अमुष्य दिवः शासतः) તે પ્રકાશમાં અમરલોક-મોક્ષનું શાસન કરતા તારા (दिवं यय) પ્રકાશમય અમૃતધામમાં મને લઈ જા-પહોંચાડ. (૭)
     

    भावार्थ

    ભાવાર્થ : પરમાત્મન્ ! તું પ્રકાશધનવાળા અથવા પ્રકાશમાં વસાવનાર છે. ઠીક તો એ છે મારી મેધાવી વક્તાની સુંદર-શ્રેષ્ઠ હાર્દિક સ્તુતિનો સ્વીકાર કર, તે તારા પ્રકાશમય ધામમાં મને લઈ જા, જેનું તું શાસન કરે છે. અવશ્ય સુંદર હાર્દિક સ્તુતિનું ફળ તે આપશે. (૭)
     

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    जसा परमेश्वर ब्रह्मांडाचा शासक आहे, तसेच जीवात्मा देहाचा शासक आहे. चक्रवर्ती सम्राट जगदीश्वराने प्रशंसकाच्या देहपुरीमध्ये येऊन आतिथ्य स्वीकारावे. ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top