English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 705
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - अग्निः
छन्दः - गायत्री
स्वरः - षड्जः
काण्ड नाम -
2
ए꣢ह्यू꣣ षु꣡ ब्रवा꣢꣯णि꣣ ते꣡ऽग्न꣢ इ꣣त्थे꣡त꣢रा꣣ गि꣡रः꣢ । ए꣣भि꣡र्व꣢र्धास꣣ इ꣡न्दु꣢भिः ॥७०५॥
स्वर सहित पद पाठआ꣢ । इ꣣हि । ऊ । सु꣢ । ब्र꣡वा꣢꣯णि । ते꣣ । अ꣡ग्ने꣢꣯ । इ꣣त्था꣢ । इ꣡त꣢꣯राः । गि꣡रः꣢꣯ । ए꣣भिः꣢ । व꣣र्द्धासे । इ꣡न्दु꣢꣯भिः ॥७०५॥
स्वर रहित मन्त्र
एह्यू षु ब्रवाणि तेऽग्न इत्थेतरा गिरः । एभिर्वर्धास इन्दुभिः ॥७०५॥
स्वर रहित पद पाठ
आ । इहि । ऊ । सु । ब्रवाणि । ते । अग्ने । इत्था । इतराः । गिरः । एभिः । वर्द्धासे । इन्दुभिः ॥७०५॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 705
(कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » ; सूक्त » 21; मन्त्र » 1
(राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 6; सूक्त » 2; मन्त्र » 1
Acknowledgment
(कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » ; सूक्त » 21; मन्त्र » 1
(राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 6; सूक्त » 2; मन्त्र » 1
Acknowledgment
भाष्य भाग
हिन्दी (4)
विषय
प्रथम ऋचा की व्याख्या पूर्वार्चिक में क्रमाङ्क ७ पर परमेश्वरोपासना के विषय में की गयी थी। यहाँ गुरु शिष्य को सम्बोधन कर रहा है।
पदार्थ
हे (अग्ने) तपस्वी विद्यार्थी ! (एहि उ) आ, मैं (ते) तेरे लिये (सु) भली-भाँति (इत्था) सच्चे रूप में (इतराः) सामान्य वाणियों से विलक्षण प्रकार की (गिरः) शास्त्रवाणियों का (ब्रवाणि) उपदेश करूँ। तू (एभिः) इन (इन्दुभिः) विद्या-रसों से (वर्धासे) वृद्धि को प्राप्त कर ॥१॥
भावार्थ
गुरुओं को चाहिये कि प्रेम से बुलाकर शिष्यों को मनोयोग से पढ़ाएँ ॥१॥
टिप्पणी
(देखो अर्थव्याख्या मन्त्र संख्या ७)
विशेष
ऋषिः—भरद्वाजः (अमृतान्न को धारण करने वाला)॥ देवता—अग्निः (ज्ञानप्रकाशस्वरूप परमात्मा)॥ छन्दः—गायत्री॥<br>
विषय
प्रभु का यश फैलानेवाले
पदार्थ
इस मन्त्र का ऋषि ‘साकमश्वः' है। इसका अर्थ है 'साकम् अश्वाः यस्य'=साथ हैं घोड़े जिसके, अर्थात् जिसके इन्द्रियरूप घोड़े इधर-उधर विषयों में भटक नहीं रहे । इन्द्रियग्राम को संयम करके जो समाहित चित्तवृत्तिवाला बना है वह प्रभु से प्रार्थना करता है कि हे अने-आगे लेचलनेवाले प्रभो! (एहि) = आइए (ते) = आपके सम्पर्क में (इतरा गिरः) = सामान्य वाणियों को भी (इत्था) = सत्यरूप में (सु ब्रवाणि) = उत्तम प्रकार से बोलूँ, उपहास में भी मैं असत्य न बोलूँ। (एभिः) = ऐसे दृढ़ सत्यव्रती (इन्दुभिः) = शक्तिशाली पुरुषों से ही (वर्धासे) = हे प्रभो! आपकी महिमा बढ़ती है, उपहास में भी असत्य न बोलनेवाले इन व्यक्तियों की वाणी में इतना बल आ जाता है कि (‘वाचमर्थोऽनुवर्त्तते') = इनकी वाणी के पीछे अर्थ चलता है। (‘सत्यप्रतिष्ठायां क्रियाफलाश्रयत्वम्') = सत्य में प्रतिष्ठित होने पर इनकी सब क्रियाएँ सफल होती हैं । ये जो कहते हैं वही हो जाता है । इनमें प्रभु की शक्ति कार्य करती प्रतीत होती है और इस प्रकार इनके जीवन कार्यों से प्रभु की महिमा फैलती है ।
भावार्थ
हम उपहास में भी असत्य न बोलें।
विषय
"Missing"
भावार्थ
भा० = ( १ ) व्याख्या देखो अविकल सं० [७] पृ० ४ ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
ऋषिः - साकमश्व: । देवता - अग्नि:। छन्दः - गायत्री । स्वरः - षड्ज:।
संस्कृत (1)
विषयः
तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ७ क्रमाङ्के परमेश्वरोपासनाविषये व्याख्याता। अत्र गुरुः शिष्यं सम्बोधयति।
पदार्थः
हे (अग्ने) तपस्विन् विद्यार्थिन् ! [तपो वा अग्निः। श० ३।४।३।२।] (एहि उ) आगच्छ खलु। अहम् (ते) तुभ्यम् (सु) सम्यक् (इत्था) सत्यम् (इतराः) सामान्यविलक्षणाः (गिरः) शास्त्रवाचः (ब्रवाणि) उपदिशानि। त्वम् (एभिः) एतैः (इन्दुभिः) विद्यारसैः (वर्धासे) वर्धस्व ॥१॥२
भावार्थः
गुरुभिः प्रेम्णा समाहूय शिष्या मनोयोगेन पाठनीयाः ॥१॥
टिप्पणीः
१. ऋ० ६।१६।१६, य० २६।१३, साम० ७। २. दयानन्दर्षिर्मन्त्रमेतमृग्भाष्ये यजुर्भाष्ये च विद्वद्विषये व्याख्यातवान्।
इंग्लिश (2)
Meaning
O fire, come. May I utter Vedic and worldly speeches with thy aid. Thou growest through these Yajnas !
Translator Comment
$ 'Come' means I may realise thy true nature. All words are uttered and speeches made through the fire in our mouth, मुखादग्निरजायत (Yajur 31—12}. The three characteristics of fire are speech, touch and light, vide Mahabharat Shanti parva 184—32. Fire is the devata of speech. See verse 7. It is to same as 705.
Meaning
Agni, leading light and pioneer, come, listen, thus do I speak in honour of you, and listen further to higher words, and rise higher with these words sweet and soothing like rays of the moon and exciting as draughts of soma. (Rg. 6-16-16)
गुजराती (1)
पदार्थ
પદાર્થ : (अग्ने) હે જ્ઞાન-પ્રકાશસ્વરૂપ પરમાત્મન્ ! (ते) તારા માટે (इतराः -गिरः -उ -इत्या सुब्रवाणि) ઉપાસના સમયથી ભિન્ન વ્યવહારકાળમાં પણ વાણીઓ-વાણીમાં અવશ્ય ઈત્યા = સત્ય જ બોલું, બોલું છું અને બોલીશ. (एभिः इन्दुभिः वर्धासे), એ ઇન્દ્ર = સોમો આર્દ્ર ઉપાસના રસોથી વર્ધાસે = તું-પ્રભુ વૃદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે - મારી અંદર સાક્ષાત્ થતો રહે છે, તેથી (एहि) મારા હૃદયરૂપ યજ્ઞ ગૃહમાં આવવિરાજમાન થા. (૭)
भावार्थ
ભાવાર્થ : જેમ ઉપાસનાકાળમાં પરમાત્માની સત્ય ભાવથી સ્તુતિ અને ઉપાસના કરવામાં આવે, તેમ વ્યવહારકાળમાં પણ આચરણ કરવું જોઈએ. પરન્તુ ઉપાસનાકાળમાં અન્ય સ્તુતિ કરવી અને વ્યવહારમાં તેથી વિપરીત આચરણ કરવું યોગ્ય નથી. ઉપાસકે આધ્યાત્મિક અને સાંસારિક બન્ને સમયમાં એક સત્ય પર નિર્ભર રહેવું જોઈએ. પ્રપંચના-ઠગાઈથી દૂર રહેવું જોઈએ. પરમાત્મા બહારની અને અંદરની સર્વ વાતો જાણે છે, તે કદી ઠગાતો નથી. સત્ય સ્તુતિ તો બહાર અને અંદર જીવનમાં સમાન રૂપમાં હોવી જોઈએ, ત્યારે જ તેની અંદર સાક્ષાત્કારની વૃદ્ધિ થતી રહે છે; કારણ કે પરમાત્મા સ્વયં - सत्यश्चित्रः स्रवस्तम સત્ય સ્વરૂપ છે અને તે सत्येन लभ्य -સત્ય થી જ પ્રાપ્ત થાય છે. (૭)
मराठी (2)
भावार्थ
गुरूनी प्रेमाने बोलावून शिष्यांना मनापासून शिकवावे ॥१॥
विषय
येथे गुरू आपल्या शिष्यास संबोधून म्हणत आहे. -
शब्दार्थ
हे (अग्ने) तपस्वी विद्यार्थी, तू (एहि) माझ्याजवळ ये. मी (ते) तुझ्यासाठी (सु) उत्तम प्रकारे (इत्था) खऱ्या रूपात (इतरा:) सामान्य वाणीपेक्षा आगळ्यावेगळ्या अशा (गिर:) शास्त्रवचनांचा (ब्रवाणि) तुला उपदेश करतो (तुला विशेष ज्ञान देतो) तू (एभि:) या (इन्दुभि:) विद्या रसांद्वारे (वर्धासे) वृद्धिंगत हो, ज्ञानवंत हो ।।१।।
भावार्थ
हे गुरूंचे कर्तव्य आहे की त्यांनी विद्यार्थ्यांना जवळ बोलावून मोठ्या प्रेमाने शिकवावे. ।।१।।
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal