Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 259
ऋषिः - वसिष्ठो मैत्रावरुणिः
देवता - इन्द्रः
छन्दः - बृहती
स्वरः - मध्यमः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
1
इ꣢न्द्र꣣ क्र꣡तुं꣢ न꣣ आ꣡ भ꣢र पि꣣ता꣢ पु꣣त्रे꣢भ्यो꣣ य꣡था꣢ । शि꣡क्षा꣢ णो अ꣣स्मि꣡न्पु꣢रुहूत꣣ या꣡म꣢नि जी꣣वा꣡ ज्योति꣢꣯रशीमहि ॥२५९॥
स्वर सहित पद पाठइ꣢न्द्र꣢꣯ । क्र꣡तु꣢꣯म् । नः꣣ । आ꣢ । भ꣣र । पिता꣢ । पु꣣त्रे꣡भ्यः꣢ । पु꣣त् । त्रे꣡भ्यः꣢꣯ । य꣡था꣢꣯ । शि꣡क्ष꣢꣯ । नः꣣ । अस्मि꣢न् । पु꣣रुहूत । पुरु । हूत । या꣡म꣢꣯नि । जी꣣वाः꣢ । ज्यो꣡तिः꣢꣯ । अ꣣शीमहि ॥२५९॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्द्र क्रतुं न आ भर पिता पुत्रेभ्यो यथा । शिक्षा णो अस्मिन्पुरुहूत यामनि जीवा ज्योतिरशीमहि ॥२५९॥
स्वर रहित पद पाठ
इन्द्र । क्रतुम् । नः । आ । भर । पिता । पुत्रेभ्यः । पुत् । त्रेभ्यः । यथा । शिक्ष । नः । अस्मिन् । पुरुहूत । पुरु । हूत । यामनि । जीवाः । ज्योतिः । अशीमहि ॥२५९॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 259
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 2; मन्त्र » 7
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 3; खण्ड » 3;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 2; मन्त्र » 7
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 3; खण्ड » 3;
Acknowledgment
विषय - इन्द्र नावाने परमेश्वर, आचार्य आणि राजा यांना प्रार्थना
शब्दार्थ -
हे (इन्द्र) परमेश्वर, हे आचार्य, हे राजा, आपण (नः) आम्हा उपासकांना / शिष्यांना/ प्रजाजनांना (क्रतुम्) विज्ञान व कर्म (आ भर) प्रदान करा. (यथा) जसे (पिता) एक पिता (पुत्रेम्यः) आपल्या पुत्र-पुत्रीसाठी विज्ञान व कर्म देतो, (तद्वत आपण आम्हास ज्ञान प्राप्ती आणि कर्म करण्याची प्रेरणा द्या) हे (पुरुहूत) बहुस्तुत जगदीश्वर, आचार्य, राजा आपण (अस्मिन्) या समक्ष विद्यमान अशा (खामजि) जीवन मार्गावर / जीवन यज्ञावर अथवा योग मार्गावर पुढे जाण्यासाठी (नः) आम्हाला (शिक्ष) सर्व प्रकारे सामर्थ्य प्रदान करा. यासाठी की त्यामुळे आम्ही (जीवाः) जीवित व जागरूक राहून (ज्योतिः) आशारूप ज्योती, कर्तव्य - अकर्तव्य रूप विवेक- ज्योती आणि आत्म- ज्योती अथवा परब्रह्मरूप ज्योती (अशीमहि) प्राप्त करू शकू.।।७।।
भावार्थ - एक पिता आपल्या संततीला ज्ञान देतो, कर्म करणे शिकवतो, चालणे व पळणे शिकवितो, त्यामुळे ती मुले-मुली आत्मनिर्भर होऊन जीवनात यशस्वी होतात. याचप्रमाणे परमेश्वर, आचार्य आणि राजा यांनी आम्हाला प्रचुर ज्ञान, महान कर्मयोग आणि अतुल सामर्थ्य व श्रेष्ठ शिक्षण प्रदान करावे, ज्यामुळे आम्ही जीवनातून नैराश्य विमिर घालवू शकू, जीवित, जागृत राहून उत्तरोत्तर ज्योतीचे दर्शन घेत सर्वोत्कृष्ट अशी ईश्वनीय दिव्य ज्योती प्राप्त करू शकू.।।७।।
विशेष -
या मंत्रात श्लेष आणि उपमा अलंकार आहेत।।।७।।