शब्दार्थ -
हा सोम म्हणजे इंद्रियांना कर्म प्रवृत्त करणारा जीवात्मा (अया) हृदयहारिणी (कचा) तेजस्वितेद्वारे (पुनानः) पावित्र्य देत देत (सयुग्वभिः) सोबत वागणाऱ्या प्राणांशी मिळून (विश्वा) (द्वेषांसि) सर्व द्वेषी विघ्नांना अथवा काम, क्रोध आदी षड्रिपूंना (तरति) तरून जातो (त्यावर विजय मिळवितो). कशा प्रकारे ? (सूरः न) जसे सूर्य (सयुग्वभिः) सहयोगी किरणांसह मिळून (विश्वा द्वेषांसि) सर्व शत्रूभूत अंधकाराला (तरति) जिकून घेतो. (तसे आत्मा कामायी दोषांवर विजय मिळवितो). (पृष्ठस्य) तेव्हा प्रकाशाचे सिंचन करणाऱ्या आत्मारूप सोमच्या (धारा) प्रकाशधारा (रोचते) उद्भासित होतात (चमकतात) (अकषः) तेजामुळे तळपणाऱ्या (हरिः) पापाहारी हे आत्मा, तू (पुनानः) मन, बुद्धी आदींना पवित्र करणे (यत्) तसेच जेव्हा तू (ऋग्वभिः) प्रशंसनीय कर्म करीत (ऋग्वभिः) प्रशंसनीय (सप्तास्यैः) पंच ज्ञानेंद्रिये, मन व बुद्धी या सप्तमुख प्राणांसह (विश्वारूपा) सर्व रूपधारी मनुष्यांना (पिरयासि) प्राप्त होतोस (जेव्हा आत्मा सर्वांशी उत्तमपणे वागतो, तेव्हा आत्म्याचा खरा प्रकाश दिसून येतो.)।। ‘सूरो न सयुग्वभिः’ या वाक्यात सूर्याचा उपमान म्हणून उपयोग केल्यामुळे शेष मंत्र भागाचा अर्थ सूर्य - पक्षीदेखील घटित होत आहे. तो सूर्य कसा आहे ? तो (अया) या (हरिण्मा) तमोहारिणी (रूचा) दीप्तीने (पुनानः) भूमी पवित्र करीत (सयुग्वभिः) सहयोगी किरणआंद्वारे (विश्वा द्वेषांसि) सर्व द्वेषकारी अंधकार, रोग आदींचे (तरति) निवारण करतो. तो (पृष्ठस्य) वृष्टिकर्ता सूर्याच्या (धारा) प्रकाशधारा वा वृष्टि-धारा (रोचते) चमकते. तो (अरुषः) तेजमय रूपधारी सूर्य (हरिः) आकर्षण शक्तीने पृथ्वी आदी लोकांचा धारण कर्ता असून (पुनानः) त्यांना पवित्र वा शुद्ध करणे. (यत्) जेव्हा (सप्तास्येभिः) सात मुख वा रंग असलेल्या (ऋग्वभिः) प्रशंसनीय किरणांनी तो सूर्य (विश्वा रूपाणि) सर्व आकारवान पदार्थांना (परियाति) प्राप्त होतो. (वा व्यक्त होण्यास कारणीभूत ठरतो, तेव्हा तो पदार्थाना पावित्र्य देतो.)।। ७।।

भावार्थ - जसे सूर्य आपल्या किरणांनी रोग, मालिन्यादी दूर करून साऱ्या भूमंडळाला पवित्र करतो, तसे मनुष्यांनी आत्म्यातील पापवृत्ती, द्वेष आदी कल्मष दूर करून आपले जीवन पवित्र केले पाहिजे.।। ७।।

इस भाष्य को एडिट करें