शब्दार्थ -
(यस्मिन् अधि) ज्याच्या अधिकारात (विश्वा क्षिय:) सर्व शोभा, सौंदर्य, सुख आहेत आणि (सप्त संसद:) सात ऋतिज, सात दिशा, सात प्रकारची सुर्यकिरणे, सात छन्द, सात मन-बुद्धी व पंच ज्ञानेंद्रिये आणि सात आकाशस्थ ऋषी (रणन्ति) ज्याची स्तुती करीत आहेत, त्या (इन्द्रम्) आदीश्वराला (सुते) उपासना यज्ञात अथवा जीवन यज्ञात आम्ही शिष्यगण (हरामहे) हाक मारीत आहोत त्याचे आवाहन करीत आहोत. ऋग्वेदाच्या २/१/२ या मंत्रात सात ऋत्विज असे सांगितले आहेत - होता, पोता, नेष्य, अग्नीत, प्रशास्ता, अध्वर्यु, ब्रह्मा सोमभागाचे सात ऋत्विज याप्रमाणे तीन उद्गाता, एक होता, एक मैत्रावरूण, एक ब्राह्मणाच्छंसी आणि एक अच्छावाक । सात दिशा - पूर्व, पश्चिम, दक्षिण, उत्तर, ध्रुवा, उर्ध्वा, आणि केंन्द्र । आकाशस्थ सात सप्तर्षींची नावे याप्रमाणे : मरीचि, वशिष्ठ, अड्रीरस, अत्रि, पुलस्त्य, पुलह आणि ऋतु । ऋग्वेद ९/११४/३ मध्ये सात वस्तुंची गणना याप्रकारे केली आहे. सात दिशा, सात होता, ऋत्विज, सात सूर्यकिरणे । यजुर्वेद २६/१ मध्ये सप्त संसदे याप्रकारे सांगितली आहेत.

भावार्थ - ब्रह्मांडात स्थित सर्व दिशा, विदिशा आदी पदार्थ शरीरात विद्यमान मन, बुद्धी आणि यज्ञ्पत असणारे सर्व ऋत्विज त्या जगदीश्वराचा महिमा सांगत आहेत. ।।२।।

इस भाष्य को एडिट करें