ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 96/ मन्त्र 1
ऋषिः - कुत्सः आङ्गिरसः
देवता - द्रविणोदा अग्निः शुद्धोऽग्निर्वा
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
स प्र॒त्नथा॒ सह॑सा॒ जाय॑मानः स॒द्यः काव्या॑नि॒ बळ॑धत्त॒ विश्वा॑। आप॑श्च मि॒त्रं धि॒षणा॑ च साधन्दे॒वा अ॒ग्निं धा॑रयन्द्रविणो॒दाम् ॥
स्वर सहित पद पाठसः । प्र॒त्नऽथा॑ । सह॑सा । जाय॑मानः । स॒द्यः । काव्या॑नि । बट् । अ॒ध॒त्त॒ । विश्वा॑ । आपः॑ । च॒ । मि॒त्रम् । धि॒षणा॑ । च॒ । सा॒ध॒न् । दे॒वाः । अ॒ग्निम् । धा॒र॒य॒न् । द्र॒वि॒णः॒ऽदाम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
स प्रत्नथा सहसा जायमानः सद्यः काव्यानि बळधत्त विश्वा। आपश्च मित्रं धिषणा च साधन्देवा अग्निं धारयन्द्रविणोदाम् ॥
स्वर रहित पद पाठसः। प्रत्नऽथा। सहसा। जायमानः। सद्यः। काव्यानि। बट्। अधत्त। विश्वा। आपः। च। मित्रम्। धिषणा। च। साधन्। देवाः। अग्निम्। धारयन्। द्रविणःऽदाम् ॥ १.९६.१
ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 96; मन्त्र » 1
अष्टक » 1; अध्याय » 7; वर्ग » 3; मन्त्र » 1
अष्टक » 1; अध्याय » 7; वर्ग » 3; मन्त्र » 1
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द] - Those learned persons who worship God as the Giver of wealth, accomplish all their works with His help. Their Pranas, teaching and other works, their friendship and intellect are accomplished with the aid of the science of art and industries. The man who becoming mighty, truly studies and upholds the Kavyas (Poetical Scriptures in the form of the Vedas) like ancient sages, acquires knowledge and enjoys happiness.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द] -
(आपः) प्राणा: = Pranas or vital breaths.
(च) अध्यापनादीनि कर्माणि = Teaching and other works.
(अग्निम्) परमेश्वरं भौतिक वा = God or material fire.
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द] - Brahmacharya and acquisition of knowledge and without being a true poet, a man can not accomplish all works after getting the knowledge of God and electricity. Therefore, all this should ever be done by all.
Translator's Notes -
प्राणाः वा आपः ॥ ब्रा० ९. ९.४
आपो वै प्राणाः || शत० ३.८.२.४
प्राणो हच्यापः || जैमिनीयोपनिषद् ब्राह्मणे ३.१०.६
Rishi Dayananda Saraswati's interpretation of आपः as प्राणा: is based upon these ancient authorities and is not his own imagination, as very often critics think because unfortunately he has not quoted the above and other authorities to substantiate his interpretation. Oldenberg translates the Mantra taking the word अग्नि for material fire only, but strangely enough he renders 'सब: काव्यांनि बलधत्तदिव्या' as Being born by strength, Agni has assumed instantly all the qualities of a sage. (See Vedic Hymns Vol. II by Oldenberg P. 119 ).Can any one say so for material fire ? Is not Rishi Dayananda Saraswati justified in taking Agni here for a learned person as he prefaces his interpretation of the Mantra saying “अथाग्निशब्देन विद्वद्गुणा उपदिश्यन्ते" i.e. By Agni, the attributes of a learned person are taught.