English
साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 74/ मन्त्र 1
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - सोमारुद्रौ
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
सोमा॑रुद्रा धा॒रये॑थामसु॒र्यं१॒॑ प्र वा॑मि॒ष्टयोऽर॑मश्नुवन्तु। दमे॑दमे स॒प्त रत्ना॒ दधा॑ना॒ शं नो॑ भूतं द्वि॒पदे॒ शं चतु॑ष्पदे ॥१॥
स्वर सहित पद पाठसोमा॑रुद्रा । धा॒रये॑थाम् । असु॒र्य॑म् । प्र । वा॒म् इ॒ष्टयः॑ । अर॑म् । अ॒श्नु॒व॒न्तु॒ । दमे॑ऽदमे । स॒प्त । रत्ना॑ । दधा॑ना । शम् । नः॒ । भू॒त॒म् । द्वि॒ऽपदे॑ । शम् । चतुः॑ऽपदे ॥
स्वर रहित मन्त्र
सोमारुद्रा धारयेथामसुर्यं१ प्र वामिष्टयोऽरमश्नुवन्तु। दमेदमे सप्त रत्ना दधाना शं नो भूतं द्विपदे शं चतुष्पदे ॥१॥
स्वर रहित पद पाठसोमारुद्रा। धारयेथाम्। असुर्यम्। प्र। वाम् इष्टयः। अरम्। अश्नुवन्तु। दमेऽदमे। सप्त। रत्ना। दधाना। शम्। नः। भूतम्। द्विऽपदे। शम्। चतुःऽपदे ॥१॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 74; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 1; वर्ग » 18; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 1; वर्ग » 18; मन्त्र » 1
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द] - What kinds of king and Physician are good-is told.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द] - O king and Vaidya (physician)! you who are like the moon and Prana (vital breath) uphold the benevolence of the cloud, so that your noble desires may be well fulfilled. At every home, bearing the seven diamond like charming things, bestow happiness upon us; happiness upon our bipeds and quadrupeds.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द] -
N/A
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द] - O men! that king who is like the moon and Vaidya (physician), who is like the Prana make all fearless and free from diseases, attain all happiness. Those who increase the wealth and health of the people, can enjoy much happiness from the bipeds and quadrupeds.
Translator's Notes -
सप्त रत्नानि - Unfortunately the revered commentator has not explained or enumerated the seven gems. Sayanacharya also has not explained them in his commentary and has simply stated सप्तरस्नानि धारयन्तो, on which Prof. Wilson has remarked ‘Possessors of the seven precious things सप्त रत्नादधाना' No explanation is given by the Scholiast, as to what they are. (Wilson) in his notes on P.307 Vol. IV. on consulting "The student's Sanskrit English Dictionary by V. S. Apte, I found the following two verses giving the names of the five रत्न Ratnas or Precious things some what differently. They are--
(1) नीलकं वज्रकचेति पद्मरागश्च भौक्तिकम् । प्रबालं चेति विज्ञेयं पध्वरत्नं मनीषिभिः ॥
(2) कनकं हीरकं नीलं, पद्मरागश्च भौक्तिकम् । पञ्च रत्नमिदं प्रोक्तम् ऋषिभिः पूर्वदर्शिभिः ॥ So we add in the first verse quoted here कनक ( Gold ) and हीरकम (Diamonds) the number of seven given in the mantra is complete.
Foot Notes - (सोमारुद्रा) चन्द्रप्राणाविव राजवैधो । चन्द्रमा वै सोमः (कोषीतकी ब्राह्मणे 16, 5) प्राणा वे रुद्राः । प्राणा हर्दा सर्व रोदयन्ति (जैमिनीपोवनिषद् 4, 2, 6) = A king and Vaidya (Physician) who are like the moon and the Prana. (दमेदमे) गृहे गृहे । दमे इति गृहनाम (NG 3, 4) = In every house. (सप्तरत्ना) एतत्संख्याकानि रमणीयान हीरकादीनि । Seven diamonds and other charming gems.
इस भाष्य को एडिट करें