English
अथर्ववेद - काण्ड 2/ सूक्त 33/ मन्त्र 1
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - यक्षविबर्हणम्,(पृथक्करणम्) चन्द्रमाः, आयुष्यम्
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - यक्षविबर्हण
अ॒क्षीभ्यां॑ ते॒ नासि॑काभ्यां॒ कर्णा॑भ्यां॒ छुबु॑का॒दधि॑। यक्ष्मं॑ शीर्ष॒ण्यं॑ म॒स्तिष्का॑ज्जि॒ह्वाया॒ वि वृ॑हामि ते ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒क्षीभ्या॑म् । ते॒ । नासि॑काभ्याम् । कर्णा॑भ्याम् । छुबु॑कात् । अधि॑ । यक्ष्म॑म् । शी॒र्ष॒ण्य॑म् । म॒स्तिष्का॑त् । जि॒ह्वाया॑: । वि । वृ॒हा॒मि॒ । ते॒ ॥३३.१॥
स्वर रहित मन्त्र
अक्षीभ्यां ते नासिकाभ्यां कर्णाभ्यां छुबुकादधि। यक्ष्मं शीर्षण्यं मस्तिष्काज्जिह्वाया वि वृहामि ते ॥
स्वर रहित पद पाठअक्षीभ्याम् । ते । नासिकाभ्याम् । कर्णाभ्याम् । छुबुकात् । अधि । यक्ष्मम् । शीर्षण्यम् । मस्तिष्कात् । जिह्वाया: । वि । वृहामि । ते ॥३३.१॥
अथर्ववेद - काण्ड » 2; सूक्त » 33; मन्त्र » 1
मन्त्र विषय - শারীরিকবিষয়ে শরীররক্ষা
भाषार्थ -
[হে প্রাণী] (তে) তোমার (অক্ষীভ্যাম্) দুই চোখ থেকে, (নাসিকাভ্যাম্) দুই নাসারন্ধ্র থেকে (কর্ণাভ্যাম্) দুই কান থেকে, (ছুবুকাৎ=চুবকাৎ অধি) চিবুক থেকে, (তে) তোমার (মস্তিষ্কাৎ) মস্তিষ্ক থেকে এবং (জিহ্বায়াঃ) জিহ্বা থেকে (শীর্ষণ্যম্) মস্তকের (যক্ষ্মম্) ক্ষয়ী [যক্ষ্মা] রোগকে (বি বৃহামি) আমি পৃথক/উৎপাটিত করি ॥১॥
भावार्थ - ১–এই মন্ত্রে মস্তকের অবয়বের বর্ণনা হয়েছে। যেমন সদ্বৈদ্য উত্তম ঔষধ দ্বারা রোগের নিবৃত্তি করে, এভাবেই মনুষ্য নিজের আত্মিক ও শারীরিক দোষের বিচারপূর্বক নাশ করুক ॥১॥ ২–সায়ণভাষ্যে (ছুবুকাৎ) এর স্থানে (চুবুকাৎ) আছে এবং ঋগ্বেদেও (ছুবুকাৎ) পাঠ আছে। ৩–এই সূক্তের ৭ মন্ত্রের স্থান ঋগ্বেদ ম০ ১০ সূ০ ১৬৩ এ ৬ মন্ত্র আছে। মন্ত্র ৩ এর প্রথমার্ধ (হৃদয়াৎ তে পরি....) এবং ম০ ৪ এর দ্বিতীয়ার্ধ (যক্ষ্মং কুক্ষিভ্যাং....) ঋগ্বেদে নেই, শেষ মন্ত্র কিছুটা আলাদাভাবে আছে। ঋগ্বেদে এই সূক্তের ঋষিঃ বিবৃহা কাশ্যপ ॥
इस भाष्य को एडिट करें