English
ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 49/ मन्त्र 2
ऋषिः - इन्द्रो वैकुण्ठः
देवता - इन्द्रो वैकुण्ठः
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
मां धु॒रिन्द्रं॒ नाम॑ दे॒वता॑ दि॒वश्च॒ ग्मश्चा॒पां च॑ ज॒न्तव॑: । अ॒हं हरी॒ वृष॑णा॒ विव्र॑ता र॒घू अ॒हं वज्रं॒ शव॑से धृ॒ष्ण्वा द॑दे ॥
स्वर सहित पद पाठमाम् । धुः॒ । इन्द्र॑म् । नाम॑ । दे॒वता॑ । दि॒वः । च॒ । ग्मः । च॒ । अ॒पाम् । च॒ । ज॒न्तवः॑ । अ॒हम् । हरी॒ इति॑ । वृष॑णा । विऽव्र॑ता । र॒घू इति॑ । अ॒हम् । वज्र॑म् । शव॑से । धृ॒ष्णु । आ । द॒दे॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
मां धुरिन्द्रं नाम देवता दिवश्च ग्मश्चापां च जन्तव: । अहं हरी वृषणा विव्रता रघू अहं वज्रं शवसे धृष्ण्वा ददे ॥
स्वर रहित पद पाठमाम् । धुः । इन्द्रम् । नाम । देवता । दिवः । च । ग्मः । च । अपाम् । च । जन्तवः । अहम् । हरी इति । वृषणा । विऽव्रता । रघू इति । अहम् । वज्रम् । शवसे । धृष्णु । आ । ददे ॥ १०.४९.२
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 49; मन्त्र » 2
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 7; मन्त्र » 2
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 7; मन्त्र » 2
विषय - सर्वव्यापक, सर्ववशकर्त्ता प्रभु।
भावार्थ -
(मां इन्द्रं) मुझ ऐश्वर्यवान् तेजस्वी को ही (दिवः ग्मः च अपां च) सूर्य पृथिवी, जल वा अन्तरिक्ष इन स्थानों के समस्त (जन्तवः) उत्पन्न हुए प्राणी और लोक-वर्ग (देवता नाम धुः) देव, सर्वशक्तिप्रद, उपास्य रूप से धारण करते हैं। (अहं) मैं ही (वृषणा) बलवान्, जलवर्षी, मेघ और वायुवत् (वि-व्रता) विविध कर्म करने वाले, (रघू) बलवान् वेगवान् (हरी) स्त्री-पुरुष दो शक्तियों को, अश्वों के तुल्य (आ ददे) वश करता हूँ। और (शवसे) बल कर्म करने के लिये (अहम्) मैं (धृष्णु) धर्षक, शत्रुपराजयकारी (वज्रं) वज्र, खड्गवत् बल-वीर्य को धारण करता हूँ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - इन्द्र वैकुण्ठ ऋषिः। देवता—वैकुण्ठः। छन्द:- १ आर्ची भुरिग् जगती। ३, ९ विराड् जगती। ४ जगती। ५, ६, ८ निचृज्जगती। ७ आर्ची स्वराड् जगती। १० पादनिचृज्जगती। २ विराट् त्रिष्टुप्। ११ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। एकादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें