English
ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 14/ मन्त्र 1
प॒रे॒यि॒वांसं॑ प्र॒वतो॑ म॒हीरनु॑ ब॒हुभ्य॒: पन्था॑मनुपस्पशा॒नम् । वै॒व॒स्व॒तं सं॒गम॑नं॒ जना॑नां य॒मं राजा॑नं ह॒विषा॑ दुवस्य ॥
स्वर सहित पद पाठप॒रे॒यि॒ऽवांस॑म् । प्र॒ऽवतः॑ । म॒हीः । अनु॑ । ब॒हुऽभ्यः॑ । पन्था॑म् । अ॒नु॒ऽप॒स्प॒शा॒नम् । वै॒व॒स्व॒तम् । स॒म्ऽगम॑नम् । जना॑नाम् । य॒मम् । राजा॑नम् । ह॒विषा॑ । दु॒व॒स्य॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
परेयिवांसं प्रवतो महीरनु बहुभ्य: पन्थामनुपस्पशानम् । वैवस्वतं संगमनं जनानां यमं राजानं हविषा दुवस्य ॥
स्वर रहित पद पाठपरेयिऽवांसम् । प्रऽवतः । महीः । अनु । बहुऽभ्यः । पन्थाम् । अनुऽपस्पशानम् । वैवस्वतम् । सम्ऽगमनम् । जनानाम् । यमम् । राजानम् । हविषा । दुवस्य ॥ १०.१४.१
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 14; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 6; वर्ग » 14; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 6; वर्ग » 14; मन्त्र » 1
पदार्थः -
(महीः-अनु-प्रवतः परेयिवांसम्) महीरनु पृथिवीलोकाननु “महीति पृथिवीनाम” [निघ०१।१] प्रवतः प्रगतान् पुराणानुद्वत उद्गतानुन्नतान् निवतो निगतानल्पसमयकान् पदार्थान् पर्यागतवन्तं परिक्रम्य सर्वतोऽधिकृत्य प्राप्तवन्तम् “महीरनु प्रवत उद्वतो निवतः पर्यागतवन्तं” [निरु०१०।२०] (बहुभ्यः पन्थाम्-अनुपस्पशानम्) बहुभ्यः प्रकारेभ्यः ‘हेतौ पञ्चमी’ विशेषेण पाशयमानं पाशमिव विस्तारयन्तम् “बहुभ्यः पन्थामनुपस्पाशयमानम्” [निरु०१०।२०] (जनानां सङ्गमनं वैवस्वतं यमं राजानं हविषा दुवस्य) जनानां जायमानानामुत्यद्यमानानां पदार्थानाम् “जायते इति जनः” सङ्गमनमन्ते प्राप्तिस्थानं वैवस्वतं विवस्वतः सूर्यस्य पुत्रं यमं यन्तारं कालं समयं प्रातःसायन्दर्शपौर्णमासर्तुसंवत्सरविभागात्मकं राजानं राजानमिव वर्तमानं हविषा हविर्दानेन दुवस्य राध्नुहि संसाधय स्वानुकूलं कुरु दीर्घायुष्यलाभायेति यावत् ॥१॥