Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 1396
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - अग्निः
छन्दः - गायत्री
स्वरः - षड्जः
काण्ड नाम -
3
अ꣣ग्नि꣢र्वृ꣣त्रा꣡णि꣢ जङ्घनद्द्रविण꣣स्यु꣡र्वि꣢प꣣न्य꣡या꣢ । स꣡मि꣢द्धः शु꣣क्र꣡ आहु꣢꣯तः ॥१३९६॥
स्वर सहित पद पाठअ꣣ग्निः꣢ । वृ꣣त्रा꣡णि꣢ । ज꣣ङ्घनत् । द्रविणस्युः꣢ । वि꣣पन्य꣡या꣢ । स꣡मि꣢꣯द्धः । सम् । इ꣣द्धः । शुक्रः꣢ । आ꣡हु꣢꣯तः ॥१३९६॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्निर्वृत्राणि जङ्घनद्द्रविणस्युर्विपन्यया । समिद्धः शुक्र आहुतः ॥१३९६॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्निः । वृत्राणि । जङ्घनत् । द्रविणस्युः । विपन्यया । समिद्धः । सम् । इद्धः । शुक्रः । आहुतः ॥१३९६॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 1396
(कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » ; सूक्त » 7; मन्त्र » 1
(राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 12; खण्ड » 3; सूक्त » 1; मन्त्र » 1
Acknowledgment
(कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » ; सूक्त » 7; मन्त्र » 1
(राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 12; खण्ड » 3; सूक्त » 1; मन्त्र » 1
Acknowledgment
भाष्य भाग
हिन्दी (3)
विषय
प्रथम ऋचा की व्याख्या पूर्वार्चिक में ४ क्रमाङ्क पर परमात्मा के विषय में की गयी थी। यहाँ आचार्य का विषय कहते हैं।
पदार्थ
(विपन्यया) शिष्यों के विनय-व्यवहार से (समिद्धः) प्रोत्साहित, (शुक्रः) पवित्र हृदयवाला, (आहुतः) शिष्यों से आत्मसमर्पण किया हुआ (अग्निः) विद्या से प्रकाशित आचार्य (द्रविणस्युः) शिष्यों को विद्याधन देने का इच्छुक होता हुआ, उनके (वृत्राणि) दोषों को (जङ्घनत्) अतिशयरूप से नष्ट करे ॥१॥
भावार्थ
गुरुओं का यह कर्तव्य है कि वे विद्या देने के साथ-साथ शिष्यों को भी दूर करें ॥१॥
टिप्पणी
(देखो अर्थव्याख्या मन्त्र संख्या ४)
विशेष
ऋषिः—भरद्वाजः (परमात्मा के अर्चनबल१ को धारण करने वाला उपासक)॥ देवता—अग्निः (ज्ञानप्रकाशस्वरूप परमात्मा)॥ छन्दः—गायत्री॥<br>
विषय
वृत्र-विनाश
पदार्थ
मन्त्र संख्या ४ पर इसका अर्थ इस प्रकार है- (अग्निः) = आगे ले-चलनेवाले वे प्रभु (वृत्राणि) = ज्ञान की आवरक वासनाओं को (जंघनत्) = नष्ट करते हैं। वे प्रभु (द्रविणस्युः) = हमारे संचित द्रविण को चाहते हैं, अर्थात् हम धन को प्रभु- अर्पण कर दें । (विपन्यया) = इस विशिष्ट स्तुति के द्वारा वे प्रभु हमारे वृत्रों का नाश करते हैं । वे प्रभु १. (समिद्धः) = हममें दीप्त होते हैं । २. (शुक्रः) = हमसे जाए जाते हैं और ३. (आहुत:) = हमसे समर्पित होते हैं।
भावार्थ
हम अपना सब कुछ प्रभु को सौंपें । प्रभु हमारे शत्रुओं का विनाश करेंगे ।
संस्कृत (1)
विषयः
तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ४ क्रमाङ्के परमात्मविषये व्याख्याता। अत्राचार्यविषय उच्यते।
पदार्थः
(विपन्यया) शिष्याणां विनयव्यवहारेण (समिद्धः) प्रदीपितः प्रोत्साहितः, (शुक्रः) पवित्रहृदयः, (आहुतः) शिष्यैः कृतात्मसमर्पणः (अग्निः) विद्यया प्रकाशितः आचार्यः(द्रविणस्युः) शिष्याणां विद्याधनप्रदानकामः सन् तेषाम्(वृत्राणि) दोषान् (जङ्घनत्) भृशं हन्यात् ॥१॥२
भावार्थः
गुरूणामेतत् कर्तव्यं यत्ते विद्याप्रदानेन सह शिष्याणां दोषानपि दूरीकुर्युः ॥१॥
इंग्लिश (2)
Meaning
May fire, kindled through Vedic verses, bright, served with oblations, willing to grow stronger, remove all physical ailments.
Translator Comment
See verse 4.
Meaning
I worship you, lord both immanent and transcendent, with all my knowledge, power and potential. You are the ordainer and sustainer of life. I pray for your gift of peace and well-being and yearn for your company, adorable lord, in the yajna of corporate action. (Rg. 6-16-4)
गुजराती (1)
पदार्थ
પદાર્થ : (अग्निः) શાન-પ્રકાશસ્વરૂપ પરમાત્મા ! તું (विपन्यया) અમારા દ્વારા કરવામાં આવેલી વિશેષ સ્તુતિ-ધ્યાન, ઉપાસનાથી (समिद्धिः शुक्रः - आहुतः) પ્રદીપ્ત કરેલ, પ્રકાશ સ્વરૂપમાં આવેલ, સમ્યક્ રૂપે હૃદયમાં બેસાડેલ-અપનાવેલ (द्रविणस्युः) અમારા માટે જ્ઞાન-સુખ ઐશ્વર્ય ઇચ્છનાર (वृत्राणि जङ्घनद्) જ્ઞાન-સુખ ઐશ્વર્યનાં આવરણો-પ્રતિબંધકો અજ્ઞાન, રોગ, દુઃખ અને દરિદ્રતાનો સારી રીતે નાશ કરે છે. (૪)
भावार्थ
ભાવાર્થ : જ્યારે મનુષ્ય પરમાત્મા દેવની વિશેષ સ્તુતિ-ધ્યાન, ઉપાસના આદિ કરે છે, ત્યારે મનુષ્યની અંદર પરમાત્મા પ્રકાશિત થઈને અજ્ઞાન આદિ બાધકોનો-વિઘ્નોનો સંપૂર્ણ વિનાશ કરે છે અને ઉપાસકની જ્ઞાન, સુખ, ઐશ્વર્યની ઇચ્છાને પૂરી કરે છે. જે માગ્યા વિના જ સર્વ કામનાઓ પૂરી કરે છે. વાસ્તવમાં મનુષ્ય વ્યર્થ ઇચ્છાઓની વૃદ્ધિ કરીને પોતાને અશાન્ત કરે છે. જો મનુષ્ય એક પરમાત્મામાં પ્રીતિ રાખે તો અન્ય [ધન આદિની]કામના ઉત્પન્ન થવાનો પ્રસંગ જ પેદા થતો નથી. કામનાઓને-પૂર્ણ કરનાર સ્વામીને પ્રાપ્ત કરવાથી સંપત્તિમાનને અપનાવવાનો લાભ સંપત્તિભાગી બનવાનો જ છે. [અનન્ય ભક્તિ, સ્તુતિને અનુરૂપ વ્યવહારથી આરાધિત પ્રભુ મનુષ્યની કામના પૂર્ણ કરે છે.]
मराठी (1)
भावार्थ
गुरूंचे हे कर्तव्य आहे, की त्यांनी विद्या देण्याबरोबर शिष्यांचे दोषही दूर करावेत. ॥१॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal