Loading...

सामवेद के मन्त्र

  • सामवेद का मुख्य पृष्ठ
  • सामवेद - मन्त्रसंख्या 1413
    ऋषिः - सौभरि: काण्व: देवता - अग्निः छन्दः - काकुभः प्रगाथः (विषमा ककुबुष्णिक्, समा सतोबृहती) स्वरः - ऋषभः काण्ड नाम -
    2

    य꣡जि꣢ष्ठं त्वा ववृमहे दे꣣वं꣡ दे꣢व꣣त्रा꣡ होता꣢꣯र꣣म꣡म꣢र्त्यम् । अ꣣स्य꣢ य꣣ज्ञ꣡स्य꣢ सु꣣क्र꣡तु꣢म् ॥१४१३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    य꣡जि꣢꣯ष्ठम् । त्वा꣣ । ववृमहे । देव꣢म् । दे꣣वत्रा꣢ । हो꣡ता꣢꣯रम् । अ꣡म꣢꣯र्त्यम् । अ । म꣣र्त्यम् । अस्य꣢ । य꣣ज्ञ꣡स्य꣢ । सु꣣क्र꣡तु꣢म् । सु꣣ । क्र꣡तु꣢꣯म् ॥१४१३॥


    स्वर रहित मन्त्र

    यजिष्ठं त्वा ववृमहे देवं देवत्रा होतारममर्त्यम् । अस्य यज्ञस्य सुक्रतुम् ॥१४१३॥


    स्वर रहित पद पाठ

    यजिष्ठम् । त्वा । ववृमहे । देवम् । देवत्रा । होतारम् । अमर्त्यम् । अ । मर्त्यम् । अस्य । यज्ञस्य । सुक्रतुम् । सु । क्रतुम् ॥१४१३॥

    सामवेद - मन्त्र संख्या : 1413
    (कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » ; सूक्त » 13; मन्त्र » 1
    (राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 12; खण्ड » 4; सूक्त » 4; मन्त्र » 1
    Acknowledgment

    हिन्दी (4)

    विषय

    प्रथम ऋचा की व्याख्या पूर्वार्चिक में ११२ क्रमाङ्क पर परमात्मा और राजा के विषय में की गयी थी। यहाँ आचार्य का विषय वर्णित करते हैं।

    पदार्थ

    हे अग्नि अर्थात् तेजस्वी विद्वन् ! (यजिष्ठम्) अतिशय परमेश्वरपूजक वा पञ्चमहायज्ञों को करनेवाले, (देवत्रा देवम्) ज्ञान के प्रकाशक विद्वानों में भी विशिष्ट विद्वान् (होतारम्) सुख-प्रदाता, (अमर्त्यम्) यशःशरीर से अमर, (अस्य यज्ञस्य) इस विद्या-यज्ञ के (सुक्रतुम्) सुकर्ता (त्वा) आपको, हम विद्यार्थी (ववृमहे) आचार्यरूप में वरण करते हैं ॥१॥

    भावार्थ

    आस्तिक, याज्ञिक, चरित्रवान्, शिक्षण-कला में कुशल विद्वान् मनुष्य को ही पढ़ाने के काम में लगाना चाहिए ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    टिप्पणी

    (देखो अर्थव्याख्या मन्त्र संख्या ११२)

    विशेष

    ऋषिः—सौभरिः (परमात्मा को अपने अन्दर धारण करने वाला उपासक)॥ देवता—अग्निः (ज्ञानप्रकाशस्वरूप परमात्मा)॥ छन्दः—विषमा ककुप्॥<br>

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    यजिष्ठ, होता, अमर्त्य

    पदार्थ

    ११२ संख्या पर मन्त्रार्थ द्रष्टव्य है ।
     

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    missing

    भावार्थ

    (देवता) विद्वान् पुरुषों के भी (देवं) उपासनीय देव, (होतारं) सब यज्ञों के सम्पादक (अमर्त्यंम्) मरणरहित, अमृत स्वरूप (अस्य) इस (यज्ञस्य) समस्त विश्वका संचालन, उत्पादन और प्रलय रूप यज्ञ के (सुक्रतुम्) उत्तम रूप से रचने हारे अतएव (यजिष्ठं) सब यज्ञ कर्ताओं में श्रेष्ठ (त्वां) आपको (ववृमहे) वरण करते हैं। व्याख्या देखो [११२]।

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    ऋषिः—१ गोतमो राहूगणः, वसिष्ठस्तृतीयस्याः। २, ७ वीतहव्यो भरद्वाजो वा बार्हस्पत्यः। ३ प्रजापतिः। ४, १३ सोभरिः काण्वः। ५ मेधातिथिमेध्यातिथी काण्वौ। ६ ऋजिष्वोर्ध्वसद्मा च क्रमेण। ८, ११ वसिष्ठः। ९ तिरश्वीः। १० सुतंभर आत्रेयः। १२, १९ नृमेघपुरुमेधौ। १४ शुनःशेप आजीगर्तिः। १५ नोधाः। १६ मेध्यातिथिमेधातिथिर्वा कण्वः। १७ रेणुर्वैश्वामित्रः। १८ कुत्सः। २० आगस्त्यः॥ देवता—१, २, ८, १०, १३, १४ अग्निः। ३, ६, ८, ११, १५, १७, १८ पवमानः सोमः। ४, ५, ९, १२, १६, १९, २० इन्द्रः॥ छन्दः—१, २, ७, १०, १४ गायत्री। ३, ९ अनुष्टुप्। ४, १२, १३, १६ प्रागाथं। ५ बृहती। ६ ककुप् सतोबृहती च क्रमेण। ८, ११, १५, १० त्रिष्टुप्। १७ जगती। १६ अनुष्टुभौ बृहती च क्रमेण। २९ बृहती अनुष्टुभौ क्रमेण॥ स्वरः—१, २, ७, १०, १४ षड्जः। ३, ९, १०, गान्धारः। ४-६, १२, १३, १६, २० मध्यमः। ८, ११, १५, १८ धैवतः। १७ निषादः।

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    विषयः

    तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ११२ क्रमाङ्के परमात्मनृपत्योर्विषये व्याख्याता। अत्राचार्यविषयो वर्ण्यते।

    पदार्थः

    हे अग्ने तेजस्विन् विद्वन् ! (यजिष्ठम्) अतिशयेन यष्टारं पञ्चमहायज्ञानां कर्तारं वा, (देवत्रा देवम्) ज्ञानप्रकाशकेषु विद्वत्स्वपि विशिष्टं विद्वांसम्, (होतारम्) सुखस्य प्रदातारम्, (अमर्त्यम्) यशःशरीरेण अमरम्, (अस्य यज्ञस्य) अस्य विद्यायज्ञस्य (सुक्रतुम्) सुकर्तारम् (त्वा) त्वाम्, वयम् विद्यार्थिनः (ववृमहे) आचार्यत्वेन वृणीमहे ॥१॥

    भावार्थः

    आस्तिको याज्ञिकश्चरित्रवान् शिक्षणकलाकुशलो विद्वानेव जनोऽध्यापनकर्मणि नियोज्यः ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (2)

    Meaning

    O God, we worship Thee, the Best of all sacrificers, Adorable even by the learned, the Executor of all sacrifices. Immortal, the best Performer Of this Yajna of the universe!

    Translator Comment

    See verse 112. The creation, sustenance and dissolution of the universe is a kind of Yajna performed by God.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Meaning

    We choose to worship you, Agni, most adorable, worthy of worship, self-refulgent lord over the divinities of existence, imperishable and eternal creator of the yajna of this universal order of the world. (Rg. 8-19-3)

    इस भाष्य को एडिट करें

    गुजराती (1)

    पदार्थ

    પદાર્થ : (अस्य यज्ञस्य) આ અધ્યાત્મયજ્ઞના (सुक्रतुं यजिष्ठम्) સુપ્રજ્ઞાવાન અતિશયથી યષ્ટા બ્રહ્મા (देवत्रा देवम्) દેવોમાં દેવ - સર્વોત્તમ દેવ - વર આપનારનાં અધિક વર આપનાર (अमर्त्यं होतारम्) મનુષ્યથી ભિન્ન અમર , અવિનાશી હોમનાર ઋત્વિક્ સ્થાનીય (त्वा) તારો જ્યોતિઃ-સ્વરૂપ પરમાત્માનો (ववृमहे) સ્વીકાર કરીએ છીએ. (૬)

     

    भावार्थ

    ભાવાર્થ : અમારા અધ્યાત્મયજ્ઞના શ્રેષ્ઠ ઋત્વિક્ અને બ્રહ્મા પણ દેવોમાં દેવ , ઈષ્ટ વરદાન આપનાર પરમાત્મા જ છે , તેને અમે સદા વરતા રહીએ - સ્વીકાર કરતા રહીએ. (૬)
     

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    आस्तिक, याज्ञिक, चरित्रवान, शिक्षण कलेत कुशल विद्वान मनुष्यालाच अध्यापनाच्या कार्यात गुंतवावे ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top