विषय

प्रथम ऋचा पूर्वार्चिक में ४७० क्रमाङ्क पर परमात्मा के आनन्दरस के विषय में व्याख्यात हुई थी। यहाँ परमेश्वर और आचार्य से प्रार्थना की गयी है।

पदार्थ

हे पवमान सोम अर्थात् पवित्रकर्त्ता आनन्दरसागार परमात्मन् वा ज्ञानरसागार आचार्य ! (यः ते) जो आपका (वरेण्यः) वरणीय, (मदः) उत्साहप्रद आनन्द-रस वा ज्ञानरस है, (तेन अन्धसा) उस आनन्दरस वा ज्ञानरस से (पवस्व) हम उपासकों वा शिष्यों को पवित्र करो और, आप (देवावीः) दिव्यगुणप्राप्ति करानेवाले, तथा (अघशंसहा) पापप्रशंसक दुर्विचारों का विनाश करनेवाले होवो ॥१॥

भावार्थ

जैसे जगदीश्वर उपासकों को आनन्दरस प्रदान करता, दिव्य गुण प्राप्त कराता और उनके दुर्विचारों को नष्ट करता है, वैसे ही शिष्यों को विद्या देना, उनका आनन्द बढ़ाना, उनके दोषों को नष्ट करना और उनमें सद्गुणों का आरोपण करना गुरुओं का कर्तव्य है ॥१॥

विशेष

ऋषिः—अमहीयुः (पृथिवी का नहीं मोक्ष का इच्छुक)॥ देवता—पवमानः सोमः (आनन्दधारा में आता हुआ परमात्मा)॥ छन्दः—गायत्री॥<br>

पदार्थ

४७० संख्या पर मन्त्रार्थ द्रष्टव्य है ।
 

विषयः

तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ४७० क्रमाङ्के परमात्मानन्दरसविषये व्याख्याता। अत्र परमेश्वर आचार्यश्च प्रार्थ्यते।

पदार्थः

हे पवमान सोम पवित्रकर्तः आनन्दरसागार परमात्मन् ज्ञानरसागार आचार्य वा ! (यः ते) यः तव (वरेण्यः) वरणीयः (मदः) उत्साहप्रदः आनन्दरसो ज्ञानरसो वा अस्ति, (तेन अन्धसा) तेन आनन्दरसेन ज्ञानरसेन वा (पवस्व) उपासकान् शिष्यान् वा अस्मान् पुनीहि। किञ्च, त्वम् (देवावीः) दिव्यगुणानां प्रापयिता, (अघशंसहा) पापप्रशंसकानां दुर्विचाराणां हन्ता च भवेति शेषः ॥१॥

भावार्थः

यथा जगदीश्वर उपासकेभ्य आनन्दरसं प्रयच्छति, दिव्यगुणान् प्रापयति, तेषां दुर्विचारांश्च हन्ति तथैव शिष्येभ्यो विद्याप्रदानं, तेषामानन्दवर्धनं, दोषाणां हननं, तेषु सद्गुणारोपणं च गुरूणां कर्त्तव्यमस्ति ॥१॥

Meaning

O soul, shine forth with thy life-infusing extreme felicity, agreeable to all. Thou art the nourisher of noble sentiments, and the suppressor of sinful propensities !

Meaning

The soma ecstasy thats yours, that is the highest love of our choice. Flow on, radiate, and sanctify us beyond satiation with light divine for the soul, protector and saviour as you are of the holy and destroyer of sin and evil for the good. (Rg. 9-61-19)

पदार्थ

પદાર્થ : (ते) હે સોમ-શાન્ત સ્વરૂપ પરમાત્મન્ ! તારો (यः वरेण्यः मदः) જે હર્ષ-આનંદોલ્લાસ વરણીયધારણ કરવા યોગ્ય (देवावीः) દેવ ધર્મોનો રક્ષક છે અને (अघशंसहा) પાપ પ્રશંસક વિચારોનો નાશક છે (ते अन्धसा) તે આધ્યાનીય-ચિંતનીય-વારંવાર નિદિધ્યાસનમાં લાવવા યોગ્યના દ્વારા (पवस्व) અમારા હૃદયમાં પ્રવાહિત થાય-પ્રાપ્ત થાય. (૪)

 

भावार्थ

ભાવાર્થ: હે શાન્ત સ્વરૂપ પરમાત્મન્ ! તારા સંગથી જે વરણીય હર્ષોલ્લાસ પ્રાપ્ત થાય છે, તે દેવધર્મો દિવ્યગુણોનો રક્ષક, વર્ધક છે તથા પાપ પ્રશંસક વિચારોનો નાશ કરનાર છે, તે એવા તને અમે વારંવાર ધ્યાનમાં લાવીએ. (૪)
 

भावार्थ

जसा जगदीश्वर उपासकांना आनंदरस प्रदान करतो, दिव्य गुण प्राप्त करवितो व त्यांच्या दुर्विचारांना नष्ट करतो, तसेच शिष्यांना विद्या देणे, त्यांचा आनंद वाढविणे, त्यांच्या दोषांना नष्ट करणे व त्यांच्यात सद्गुणांचे आरोपण करणे गुरूचे कर्तव्य आहे. ॥१॥