Loading...

सामवेद के मन्त्र

  • सामवेद का मुख्य पृष्ठ
  • सामवेद - मन्त्रसंख्या 889
    ऋषिः - अहमीयुराङ्गिरसः देवता - पवमानः सोमः छन्दः - गायत्री स्वरः - षड्जः काण्ड नाम -
    3

    प꣡व꣢मानो अजीजनद्दि꣣व꣢श्चि꣣त्रं꣡ न त꣢꣯न्य꣣तु꣢म् । ज्यो꣡ति꣢र्वैश्वान꣣रं꣢ बृ꣣ह꣢त् ॥८८९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    प꣡व꣢꣯मानः । अ꣢जीजनत् । दिवः꣢ । चि꣣त्र꣢म् । न । त꣣न्य꣢तुम् । ज्यो꣡तिः꣢꣯ । वै꣣श्वानर꣢म् । वै꣣श्व । नर꣢म् । बृ꣡ह꣢त् ॥८८९॥


    स्वर रहित मन्त्र

    पवमानो अजीजनद्दिवश्चित्रं न तन्यतुम् । ज्योतिर्वैश्वानरं बृहत् ॥८८९॥


    स्वर रहित पद पाठ

    पवमानः । अजीजनत् । दिवः । चित्रम् । न । तन्यतुम् । ज्योतिः । वैश्वानरम् । वैश्व । नरम् । बृहत् ॥८८९॥

    सामवेद - मन्त्र संख्या : 889
    (कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » ; सूक्त » 2; मन्त्र » 1
    (राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 1; सूक्त » 2; मन्त्र » 1
    Acknowledgment

    हिन्दी (4)

    विषय

    प्रथम ऋचा की पूर्वार्चिक में ४८४ क्रमाङ्क पर परमात्मा के विषय में व्याख्या हो चुकी है। यहाँ परमात्मा और आचार्य दोनों का विषय वर्णित है।

    पदार्थ

    (पवमानः) चरित्र को पवित्र करनेवाले परमात्मा वा आचार्य ने (दिवः) आकाशः की (चित्रम्) अद्भुत (तन्यतुं न) बिजली के समान (वैश्वानरम्) सबका नेतृत्व करनेवाली (बृहत्) महान् (ज्योतिः) विज्ञान-ज्योति को अथवा ज्योतिष्मती प्रज्ञा को (अजीजनत्) उत्पन्न कर दिया है ॥१॥ यहाँ उपमालङ्कार है ॥१॥

    भावार्थ

    परमात्मा और योगप्रशिक्षक आचार्य की कृपा से मनुष्यों के अन्तःकरणों में तमोवृत्ति का विनाश और दिव्य ज्योति, विज्ञान-प्रकाश तथा ज्योतिष्मती प्रज्ञा का उदय होता है ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    टिप्पणी

    (देखो अर्थव्याख्या मन्त्र संख्या ४८४)

    विशेष

    ऋषिः—अमहीयुः (पृथिवी को नहीं मोक्षधाम को चाहने वाला उपासक)॥ देवता—सोमः (शान्तस्वरूप परमात्मा)॥ छन्दः—जगती॥<br>

    इस भाष्य को एडिट करें

    पदार्थ

    ४८४ संख्या पर मन्त्रार्थ द्रष्टव्य है ।
     

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    missing

    भावार्थ

    व्याख्या देखो अविकल सं० [४८४] पृ० २४२।

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    ऋषिः—१ आकृष्टामाषाः। २ अमहीयुः। ३ मेध्यातिथिः। ४, १२ बृहन्मतिः। ५ भृगुर्वारुणिर्जमदग्निः। ६ सुतंभर आत्रेयः। ७ गृत्समदः। ८, २१ गोतमो राहूगणः। ९, १३ वसिष्ठः। १० दृढच्युत आगस्त्यः। ११ सप्तर्षयः। १४ रेभः काश्यपः। १५ पुरुहन्मा। १६ असितः काश्यपो देवलो वा। १७ शक्तिरुरुश्च क्रमेण। १८ अग्निः। १९ प्रतर्दनो दैवोदासिः। २० प्रयोगो भार्गव अग्निर्वा पावको बार्हस्पत्यः, अथर्वाग्नी गृहपतियविष्ठौ सहसः स्तौ तयोर्वान्यतरः। देवता—१—५, १०–१२, १६-१९ पवमानः सोमः। ६, २० अग्निः। ७ मित्रावरुणो। ८, १३-१५, २१ इन्द्रः। ९ इन्द्राग्नी ॥ छन्द:—१,६, जगती। २–५, ७–१०, १२, १६, २० गायत्री। ११ बृहती सतोबृहती च क्रमेण। १३ विराट्। १४ अतिजगती। १५ प्रागाधं। १७ ककुप् च सतोबृहती च क्रमेण। १८ उष्णिक्। १९ त्रिष्टुप्। २१ अनुष्टुप्। स्वरः—१,६, १४ निषादः। २—५, ७—१०, १२, १६, २० षड्जः। ११, १३, १५, १७ मध्यमः। १८ ऋषभः। १९ धैवतः। २१ गान्धारः॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    विषयः

    तत्र प्रथमा ऋक् पूर्वार्चिके ४८४ क्रमाङ्के परमात्मविषये व्याख्याता। अत्र परमात्माचार्ययोरुभयोर्विषयो वर्ण्यते।

    पदार्थः

    (पवमानः) चरित्रस्य शोधकः परमात्माऽऽचार्यो वा (दिवः) आकाशस्य (चित्रम्) अद्भुतम् (तन्यतुम् न) विद्युतमिव (वैश्वानरम्) सर्वनेतृत्वकारि सर्वहितकरं वा (बृहत्) महत् (ज्योतिः) विज्ञानप्रकाशम्, ज्योतिष्मतीं प्रज्ञां वा (अजीजनत्) उत्पादितवानस्ति ॥१॥ अत्रोपमालङ्कारः ॥१॥

    भावार्थः

    परमात्मनो योगप्रशिक्षकस्याचार्यस्य च कृपया जनानामन्तःकरणेषु तमोवृत्तेरुच्छेदो दिव्यस्य ज्योतिषो विज्ञानप्रकाशस्य ज्योतिष्मत्याः प्रज्ञायाश्चोदयः सञ्जायते ॥१॥

    टिप्पणीः

    २. ऋ० ९।६१।१६, साम० ४८४।

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (2)

    Meaning

    From heaven hath Soma made, as ’twere, the marvellous thunder, and the lofty light of all mankind.

    Translator Comment

    See verse 484. Soma when put into the fire in the form of oblations, rises to the sky, and produces rain accompanied by the thunder and light of lightning.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Meaning

    Let Soma, progressive, active and zealous power dedicated to humanity and divinity, create the light and culture of universal expansive order from the light of heaven, sublime, awful and beautiful as the light and resounding roar of thunder and lightning. (Rg. 9-61-16)

    इस भाष्य को एडिट करें

    गुजराती (1)

    पदार्थ

    પદાર્થ : (पवमानः) આનંદધારામાં આવતાં શાન્ત પરમાત્માએ (बृहत् वैश्वानरं ज्योतिः) ઉપાસકની અંદર તેની મહાન વૈશ્વાનર આત્મ-જ્યોતિને (अजीजनत्) પ્રત્યક્ષ કરાવી. (दिवः) આકાશ મંડળમાં (चित्रं तन्यतुं न) અદ્ભુતવાણીનો વિસ્તાર કરનારી વિદ્યુત્તી સમાન. (૮)

     

    भावार्थ

    ભાવાર્થ : મેઘમંડળની અદ્ભુત વિદ્યુત જ્યોતિની સમાન આનંદધારામાં આવતા શાન્ત પરમાત્મા ઉપાસકની અંદર તેની આત્મજ્યોતિનો સાક્ષાત્ કરાવે છે, તેને પોતાના આત્માનો પ્રત્યક્ષ કરાવે છે. (૮)

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    परमात्मा व योगप्रशिक्षक आचार्याच्या कृपेने माणसांच्या अंत:करणात तमोवृत्तीचा नाश व दिव्य ज्योती, विज्ञान-प्रकाश व ज्योतिष्मती प्रज्ञेचा उदय होतो. ॥१॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top