English
अथर्ववेद - काण्ड 4/ सूक्त 16/ मन्त्र 2
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - वरुणः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - सत्यानृतसमीक्षक सूक्त
यस्तिष्ठ॑ति॒ चर॑ति॒ यश्च॑ वञ्चति॒ यो नि॒लायं॒ चर॑ति॒ यः प्र॒तङ्क॑म्। द्वौ सं॑नि॒षद्य॒ यन्म॒न्त्रये॑ते॒ राजा॒ तद्वे॑द॒ वरु॑णस्तृ॒तीयः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठय: । तिष्ठ॑ति । चर॑ति । य: । च॒ । वञ्च॑ति । य: । नि॒ऽलाय॑म् । चर॑ति । य: । प्र॒ऽङ्क॑म् । द्वौ । स॒म्ऽनि॒षद्य॑ । यत् । म॒न्त्रय॑ते॒ । इति॑ । राजा॑ । तत् । वे॒द॒ । वरु॑ण: । तृ॒तीय॑: ॥१६.२॥
स्वर रहित मन्त्र
यस्तिष्ठति चरति यश्च वञ्चति यो निलायं चरति यः प्रतङ्कम्। द्वौ संनिषद्य यन्मन्त्रयेते राजा तद्वेद वरुणस्तृतीयः ॥
स्वर रहित पद पाठय: । तिष्ठति । चरति । य: । च । वञ्चति । य: । निऽलायम् । चरति । य: । प्रऽङ्कम् । द्वौ । सम्ऽनिषद्य । यत् । मन्त्रयते । इति । राजा । तत् । वेद । वरुण: । तृतीय: ॥१६.२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 4; सूक्त » 16; मन्त्र » 2
पदार्थ -
शब्दार्थ = ( यः तिष्ठति ) = जो खड़ा है ( चरति ) = जो चलता है ( यः वञ्चति ) = और जो ठगता है ( यो निलायं चरति ) = जो निलीन अर्थात् अदृश्य होकर चलता है ( यः प्रतङ्कम् ) = जो कष्ट से वर्त्तता है इन सब को वरुण प्रभु जानते हैं ( द्वौ संनिषद्य ) = दो पुरुष बैठ कर ( यत् मन्त्रयेते ) = जो अच्छा वा बुरा गुप्त मन्त्रणा करते हैं ( तृतीयः वरुण: राजा ) = उनमें तीसरे वरुण श्रेष्ठ राजा प्रभु ( तद् वेद ) = अपनी सर्वज्ञता से उस सबको जानते हैं ।
भावार्थ -
भावार्थ = हे वरुण राजन् ! जो खड़ा वा चलता वा ठगता वा छिप कर चलता वा दुःख से जीता है, उन सब को आप जानते हैं, जो दो पुरुष मिलकर, अच्छी वा बुरी गुप्त सलाह करते हैं, उन दोनों में तीसरे होकर आप वरुण राजा उस सब को जानते हैं ।
इस भाष्य को एडिट करें