English
अथर्ववेद - काण्ड 20/ सूक्त 34/ मन्त्र 5
यं स्मा॑ पृ॒च्छन्ति॒ कुह॒ सेति॑ घो॒रमु॒तेमा॑हु॒र्नैषो अ॒स्तीत्ये॑नम्। सो अ॒र्यः पु॒ष्टीर्विज॑ इ॒वा मि॑नाति॒ श्रद॑स्मै धत्त॒ स ज॑नास॒ इन्द्रः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठयम् । स्म॒ । पृ॒च्छन्ति॑ । कुह॑ । स: । इति॑ । घो॒रम् । उ॒त । ई॒म् । आ॒हु॒: । न । ए॒ष: । अ॒स्ति॒ । इति॑ । ए॒न॒म् ॥ स: । अ॒र्य: । पु॒ष्टी: । विज॑:ऽइव । आ । मि॒ना॒ति॒ । श्रत् । अ॒स्मै॒ । ध॒त्त॒ । स: । ज॒ना॒स॒: । इन्द्र॑: ॥३३.५॥
स्वर रहित मन्त्र
यं स्मा पृच्छन्ति कुह सेति घोरमुतेमाहुर्नैषो अस्तीत्येनम्। सो अर्यः पुष्टीर्विज इवा मिनाति श्रदस्मै धत्त स जनास इन्द्रः ॥
स्वर रहित पद पाठयम् । स्म । पृच्छन्ति । कुह । स: । इति । घोरम् । उत । ईम् । आहु: । न । एष: । अस्ति । इति । एनम् ॥ स: । अर्य: । पुष्टी: । विज:ऽइव । आ । मिनाति । श्रत् । अस्मै । धत्त । स: । जनास: । इन्द्र: ॥३३.५॥
अथर्ववेद - काण्ड » 20; सूक्त » 34; मन्त्र » 5
विषय - परमेश्वर के गुणों का उपदेश।
पदार्थ -
(यम्) जिस (घोरम्) भयानक को [कोई-कोई] (सः) वह (स्म) निश्चय करके (कुह) कहाँ है, (इति) ऐसा (पृच्छन्ति) पूछते हैं, (उत) और [कोई-कोई] (एनम्) इसको, (एषः) वह (अस्ति ईम्) है ही (न) नहीं, (इति) ऐसा (आहुः) कहते हैं। (सः) वह (विजः) विवेकी (इव) ही (अर्यः) वैरी के (पुष्टीः) बढ़े हुए धनों को (आ) सब ओर से (मिनाति) नष्ट करता है, (अस्मै) उसके लिये तुम (श्रत्) सत्य [श्रद्धा] (धत्त) धारण करो, (जनासः) हे मनुष्यो ! (सः) वह (इन्द्रः) इन्द्र [बड़े ऐश्वर्यवाला परमेश्वर] है ॥॥
भावार्थ - जिस परमात्मा की विवेचना मनुष्य अनेक प्रकार करते हैं, और जो सबका आधार है, वही परमेश्वर सबका उपास्य देव है ॥॥
टिप्पणी -
−(यम्) (स्म) एव (पृच्छन्ति) जिज्ञासन्ते (कुह) क्व (सः) (इति) अनेन प्रकारेण। (सेति) सोऽचि लोपे चेत् पादपूरणम्। पा०६।१।१३४। इति सोर्लोपे गुणः। (घोरम्) भयङ्करं परमेश्वरम् (उत) अपि च (ईम्) सर्वतः। निश्चयेन (आहुः) कथयन्ति (न) निषेधे (एषः) (अस्ति) वर्तते (इति) (एनम्) इन्द्रम् (सः) (अर्यः) म०४। अरेः (पुष्टीः) पोषणानि धनानि (विजः) विजिर् पृथग्भावे-कप्रत्ययः। विवेकी (इव) एवार्थे (आ) समन्तात् (मिनाति) मीङ् हिंसायाम्। मीनातेर्निगमे। पा०७।३।८१। इति ह्रस्वः। नाशयति (श्रत्) सत्यम्। श्रद्धाम् (अस्मै) (धत्त) धरत। अन्यद् गतम् ॥