शब्दार्थ -
(प्रथम अर्थ) (वेदवाणीपर) - या ऋचेची देवता इन्द्र असल्यामुळे इन्द्राला उद्देशून म्हटले आहे - हे इन्द्र परमेश्वर, तुमची (वाजिनीवती) क्रिायमयी अथवा कर्म करण्यासाठी प्रेरणा देणारी (सरस्वती( ज्ञानमयी वेदवाणी (वाजेभिः) आपल्या विशेष ज्ञानरूप शक्तीद्वारे (नः) आम्हाला (पावका) पवित्र करणारी व्हावी. (घियावसुः) ज्ञान आणि कर्म यांच्या उपदेश देत आम्हा उपासकांना स्थिर वा दृढ श्रद्ध करणारी ती वेदवाणी (यज्ञम्) आमच्या जीवनरूप यज्ञाला (वष्टु) चांगल्या प्रकारे संचालित करो, सुसंस्कृत करो।। (द्वितीय अर्थ) (गुरुवाणीपर) - गुरुजन कामना करीत आहेत - हे इन्द्र परमात्मा, तुमच्या कृपेने आमची (वाजिनीवती) विद्यामयी (सरस्वती) वाणी (वाजेभिः) सदाचाररूप धनाने (पावका) शिष्यांना पवित्र करणारी व्हावी. तसेच आमची वाणी (घियावसुः) शिष्यांच्या बुद्धीला मननशक्ती, त्यांना निश्चयात्मक करणारी होऊन (यज्ञम्) या आमच्या शिक्षणरूप यज्ञाचे (वष्टु) उत्तम प्रकारे वहन करणारी व्हावी (अशी आम्ही कामना करतो)।। तृतीय अर्थ - (विदुषीपर) - हे इन्द्र, हे विद्वान गृहपती (संताने म्हणत आहेत) (वाजिनीवती) क्रियाशील (सरस्वती) आणि विदुषी अशी आमची माता (वाजेभिः) सात्त्विक, स्वास्थप्रद अन्न आदी पदार्थाद्वारे, शारीरिक शक्ती आणि उपदेशाद्वारे सदाचाराचे शिक्षण देत आम्हा मुलामुलींचे (पावका) तन व मन पवित्र करणारी असो. तसेच (धियावसुः) आम्हास बोध व उपदेश द्वेत स्थिर व दृढ निश्चयी करणारी असून (यज्ञम्) या गृहाश्रमरूप यज्ञाला (वष्टु) वहन करण्याचे सामर्थ्य धारण करो. ।। ५।।

भावार्थ - परमेश्वराची वेदवाणी ज्याप्रमाणे श्रोत्यांचे हित करते आणि जसे गुरूंची वाणी शिष्यांचे कल्याण कते, तद्वत घरातील विदुषी मातांनी आपापल्या संतानांचे भले करावे. ।। ५।।

इस भाष्य को एडिट करें