English
अथर्ववेद - काण्ड 3/ सूक्त 13/ मन्त्र 7
सूक्त - भृगुः
देवता - वरुणः, सिन्धुः, आपः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - आपो देवता सूक्त
इ॒दं व॑ आपो॒ हृद॑यम॒यं व॒त्स ऋ॑तावरीः। इ॒हेत्थमेत॑ शक्वरी॒र्यत्रे॒दं वे॒शया॑मि वः ॥
स्वर सहित पद पाठइ॒दम् । व॒: । आ॒प॒: । हृद॑यम् । अ॒यम् । व॒त्स: । ऋ॒त॒ऽव॒री॒: । इ॒ह । इ॒त्थम् । आ । इ॒त॒ । श॒क्व॒री॒: । यत्र॑ । इ॒दम् । वे॒शया॑मि । व॒: ॥१३.७॥
स्वर रहित मन्त्र
इदं व आपो हृदयमयं वत्स ऋतावरीः। इहेत्थमेत शक्वरीर्यत्रेदं वेशयामि वः ॥
स्वर रहित पद पाठइदम् । व: । आप: । हृदयम् । अयम् । वत्स: । ऋतऽवरी: । इह । इत्थम् । आ । इत । शक्वरी: । यत्र । इदम् । वेशयामि । व: ॥१३.७॥
अथर्ववेद - काण्ड » 3; सूक्त » 13; मन्त्र » 7
भाषार्थ -
(আপঃ) হে আপঃ ! (ইদম্) উদক (বঃ) তোমাদের (হৃদয়) হৃদয়১, (অয়ম্ বৎসঃ) [উদক] ইহা তোমাদের বৎস (ঋতাবরীঃ) হে উদকসমৃদ্ধ নদীসমূহ ! (ইহ) এই স্থানে (শক্বরীঃ) হে শক্তিশালী আপঃ! (ইত্থম্) এইভাবে তোমরা (এত) এসো, (যত্র) যেই স্থানে (বঃ) তোমাদের (ইদম্) উদক-কে (বেশয়ামি) আমি প্রবিষ্ট করাই।
टिप्पणी -
["ইদম্ উদকনাম" (নিঘং০ ১।১২)। এই উদক "ঋতাবরীঃ" ঋত অর্থাৎ জলসম্পন্ন নদীর হৃদয়রূপ। হৃদয়ে রক্তরূপী উদক থাকে, তোমার মধ্যেও ঋত অর্থাৎ উদক বিদ্যমান আছে, "ঋতম্ উদকনাম" (নিঘং০ ১।১২) এই উদকের কারণে নদীকে ঋতাবরীঃ বলা হয়। "ঋতাবর্যঃ নদীনাম" (নিঘং০ ১।১৩) উদক নদী থেকে উৎপন্ন হয়, অতঃ উদক হলো নদীর বৎস। আপঃ হল শক্বরীঃ, শক্তিশালী। এর দ্বারা কৃষিকাজ হয় এবং অন্য কার্যও সম্পন্ন হয়। বেশয়ামি দ্বারা কূল্যার বর্ণনা হয়েছে। কুল্যা২ হলো ধারা/প্রবাহ।] [১. যে স্থানে উদকের প্রবেশ হয়েছে তাকে হৃদয় বলা হয়েছে, উদকপূর্ণ স্থান হৃদয় সদৃশ। ২. কৌ পৃথিব্যাং লীয়তে। যা পৃথিবীতেই লীন হয়ে যায়, সমূদ্র পর্যন্ত পৌঁছায় না।]