अथर्ववेद - काण्ड 2/ सूक्त 10/ मन्त्र 4
सूक्त - भृग्वङ्गिराः
देवता - वातपत्नी
छन्दः - सप्तापदा धृतिः
सूक्तम् - पाशमोचन सूक्त
इ॒मा या दे॒वीः प्र॒दिश॒श्चत॑स्रो॒ वात॑पत्नीर॒भि सूर्यो॑ वि॒चष्टे॑। ए॒वाहं त्वां क्षे॑त्रि॒यान्निरृ॑त्या जामिशं॒साद्द्रु॒हो मु॑ञ्चामि॒ वरु॑णस्य॒ पाशा॑त्। अ॑ना॒गसं॒ ब्रह्म॑णा त्वा कृणोमि शि॒वे ते॒ द्यावा॑पृथि॒वी उ॒भे स्ता॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठइ॒मा: । या: । दे॒वी: । प्र॒ऽदिश॑: । चत॑स्र: । वात॑ऽपत्नी: । अ॒भि । सूर्य॑: । वि॒ऽचष्टे॑ । ए॒व । अ॒हम् । त्वाम् । क्षे॒त्रि॒यात् । नि:ऋ॑त्या: । जा॒मि॒ऽशं॒सात् । द्रु॒ह: । मु॒ञ्चा॒मि॒ । वरु॑णस्य । पाशा॑त् । अ॒ना॒गस॑म् । ब्रह्म॑णा । त्वा॒ । कृ॒णो॒मि॒ । शि॒वे इति॑ । ते॒ । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । उ॒भे इति॑ । स्ता॒म् ॥१०.४॥
स्वर रहित मन्त्र
इमा या देवीः प्रदिशश्चतस्रो वातपत्नीरभि सूर्यो विचष्टे। एवाहं त्वां क्षेत्रियान्निरृत्या जामिशंसाद्द्रुहो मुञ्चामि वरुणस्य पाशात्। अनागसं ब्रह्मणा त्वा कृणोमि शिवे ते द्यावापृथिवी उभे स्ताम् ॥
स्वर रहित पद पाठइमा: । या: । देवी: । प्रऽदिश: । चतस्र: । वातऽपत्नी: । अभि । सूर्य: । विऽचष्टे । एव । अहम् । त्वाम् । क्षेत्रियात् । नि:ऋत्या: । जामिऽशंसात् । द्रुह: । मुञ्चामि । वरुणस्य । पाशात् । अनागसम् । ब्रह्मणा । त्वा । कृणोमि । शिवे इति । ते । द्यावापृथिवी इति । उभे इति । स्ताम् ॥१०.४॥
अथर्ववेद - काण्ड » 2; सूक्त » 10; मन्त्र » 4
भाषार्थ -
(ইমাঃ যাঃ) এই যে (দেবীঃ) দ্যোতমান (চতস্রঃ প্রদিশঃ) চার প্রকৃষ্ট দিশা রয়েছে, (বাতপত্নীঃ) বায়ু যার পতি, রক্ষক, যাকে (সূর্যঃ অভি বিচষ্টে) সূর্য সবদিক থেকেই দেখে, প্রকাশিত করে [সেই তোমার জন্য "সূর্যসহিত, শম্ ভবন্তু")] (এব=এবম্) এইভাবে (অহম্) আমি প্রযুক্তকারী (ত্বা) তোমাকে (ক্ষেত্রিয়াৎ) ক্ষেত্রিয় আদি থেকে; ক্ষেত্র অর্থাৎ শরীরসম্বন্ধিত রোগ থেকে, (নির্ঋত্যাঃ) কৃচ্ছ্রাপত্তি থেকে, (জামিশংসাৎ) বোনের প্রতি কুপ্রবৃত্তি থেকে (দ্রুহঃ) দ্রোহ থেকে, (বরুণস্য পাশাৎ) বরুণের বন্ধন থেকে, অর্থাৎ অসত্য বচন আদি থেকে (ত্বা মুঞ্চামি) তোমাকে আমি [চিকিৎসক] মুক্ত করি। (ব্রহ্মণা) বেদোক্ত বিধি দ্বারা (ত্বা) তোমাকে [আমি] (অনাগসম্) পাপরহিত (কৃণোমি) করি। (তে) তোমার জন্য (দ্যাবাপৃথিবী উভে) দ্যৌঃ এবং পৃথিবী উভয়ই (শিবে স্তাম্) কল্যাণকারী হোক।
टिप्पणी -
[বিচষ্টে=চষ্টে পশ্যতিকর্মা (নিঘং০ ৩।১১)। অভি=অভিতঃ, সর্বতঃ (সায়ণ)। দেবীঃ=দেবো দানাদ্ বা দীপনাদ্ বা, দ্যোতনাদ্ বা, দ্যুস্থানো ভবতীতি বা” (নিরুক্ত ৭।৪।১৫)।]