English
अथर्ववेद - काण्ड 20/ सूक्त 126/ मन्त्र 20
सूक्त - वृषाकपिरिन्द्राणी च
देवता - इन्द्रः
छन्दः - पङ्क्तिः
सूक्तम् - सूक्त-१२६
धन्व॑ च॒ यत्कृ॒न्तत्रं॑ च॒ कति॑ स्वि॒त्ता वि योज॑ना। नेदी॑यसो वृषाक॒पेऽस्त॒मेहि॑ गृ॒हाँ उप॒ विश्व॑स्मा॒दिन्द्र॒ उत्त॑रः ॥
स्वर सहित पद पाठधन्व॑ । च॒ । यत् । कृ॒न्तत्र॑म् । च॒ । कति॑ । स्वि॒त् । ता । वि । योज॑ना ॥ नेदी॑यस: । वृ॒षा॒क॒पे॒ । अस्त॑म् । आ । इ॒हि॒ । गृ॒हान् । उप॑ । विश्व॑स्मात् । इन्द्र॑: । उत्ऽत॑र ॥१२६.२०॥
स्वर रहित मन्त्र
धन्व च यत्कृन्तत्रं च कति स्वित्ता वि योजना। नेदीयसो वृषाकपेऽस्तमेहि गृहाँ उप विश्वस्मादिन्द्र उत्तरः ॥
स्वर रहित पद पाठधन्व । च । यत् । कृन्तत्रम् । च । कति । स्वित् । ता । वि । योजना ॥ नेदीयस: । वृषाकपे । अस्तम् । आ । इहि । गृहान् । उप । विश्वस्मात् । इन्द्र: । उत्ऽतर ॥१२६.२०॥
अथर्ववेद - काण्ड » 20; सूक्त » 126; मन्त्र » 20
विषय - गृहस्थ के कर्तव्य का उपदेश।
पदार्थ -
(यत्) जो (कृन्तत्रम्) काटने योग्य वन (च च) और (धन्व) निर्जल देश हैं, (ता) वे (कति स्वित्) कितने ही (योजना) योजन (वि) दूर-दूर हैं। (वृषाकपे) हे वृषाकपि ! [बलवान् चेष्टा करानेवाले जीवात्मा] तू (नेदीयसः) अधिक समीपवाले (गृहान्) घरों को और (अस्तम्) अपने घर को (उप) आदर से (आ इहि) आ, (इन्द्रः) इन्द्र [बड़े ऐश्वर्यवाला मनुष्य] (विश्वस्मात्) सब [प्राणी मात्र] से (उत्तरः) उत्तम है ॥२०॥
भावार्थ - मनुष्य को चाहिये कि कठिनाई पड़ने पर आत्मघाती अर्थात् हताश न होवे, किन्तु धैर्य बाँधकर ठिकाने पर आ जावे ॥२०॥
टिप्पणी -
२०−(धन्व) धन्वानि। निर्जलदेशान् (च) (यत्) (कृन्तत्रम्) कृतेर्नुम् च। उ० ३।१०९। कृती छेदने-कत्रन् नुम् च। छेदनीयं वनम् (च) (कति) किंपरिमाणानि (स्वित्) प्रश्ने (ता) तानि धन्वानि (वि) विकृष्टानि (योजना) चतुःक्रोशस्थस्थानानि (नेदीयसः) अतिशयेन समीपस्थान् (वृषाकपे) म० १। हे बलवन् चेष्टयितर्जीवात्मन् (अस्तम्) स्वगृहम् (आ इहि) आगच्छ (गृहान्) (उप) आदरे। अन्यद् गतम् ॥