English
अथर्ववेद - काण्ड 8/ सूक्त 6/ मन्त्र 20
सूक्त - मातृनामा
देवता - मातृनामा अथवा मन्त्रोक्ताः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - गर्भदोषनिवारण सूक्त
परि॑सृष्टं धारयतु॒ यद्धि॒तं माव॑ पादि॒ तत्। गर्भं॑ त उ॒ग्रौ र॑क्षतां भेष॒जौ नी॑विभा॒र्यौ ॥
स्वर सहित पद पाठपरि॑ऽसृष्टम् । धा॒र॒य॒तु॒ । यत् । हि॒तम् । मा । अव॑ । पा॒दि॒ । तत् । गर्भ॑म् । ते॒ । उ॒ग्रौ । र॒क्ष॒ता॒म् । भे॒ष॒जौ । नी॒वि॒ऽभार्यौ᳡ । ६.२०॥
स्वर रहित मन्त्र
परिसृष्टं धारयतु यद्धितं माव पादि तत्। गर्भं त उग्रौ रक्षतां भेषजौ नीविभार्यौ ॥
स्वर रहित पद पाठपरिऽसृष्टम् । धारयतु । यत् । हितम् । मा । अव । पादि । तत् । गर्भम् । ते । उग्रौ । रक्षताम् । भेषजौ । नीविऽभार्यौ । ६.२०॥
अथर्ववेद - काण्ड » 8; सूक्त » 6; मन्त्र » 20
विषय - गर्भ की रक्षा का उपदेश।
पदार्थ -
[हे स्त्री !] (परिसृष्टम्) सब प्रकार युक्त [कर्म] [तुझे] (धारयतु) धारण करे, (यत्) जो (हितम्) हित है, (तत्) वह (मा अव पादि) न गिर जावे। (उग्रौ) दोनों नित्य सम्बन्धवाले, (नीविभार्यौ) नीति [नियम] से धारण करने योग्य, (भेषजौ) भय जीतनेवाले [बल और पराक्रम, अर्थात् शारीरिक और आत्मिक सामर्थ्य] (ते) तेरे (गर्भम्) गर्भ की (रक्षताम्) रक्षा करें ॥२०॥
भावार्थ - गर्भिणी समुचित कर्म से शारीरिक और आत्मिक बल बढ़ा कर गर्भरक्षा करे ॥२०॥
टिप्पणी -
२०−(परिसृष्टम्) सृज विसर्गे-क्त। सर्वतो युक्तं कर्म (धारयतु) दधातु−त्वामिति शेषः (यत्) गर्भरूपं वस्तु (हितम्) अभिमतम् (मा अव पादि) अवपन्नं विस्रस्तं मा भूत् (तत्) (गर्भम्) (ते) तव (उग्रौ) ऋज्रेन्द्राग्रवज्र०। उ० २।२८। उच समवाये-रन्नन्तो निपातः। समवेतौ (रक्षताम्) (भेषजौ) भयजेतारौ। बलपराक्रमौ (नीविभार्यौ) अ० ८।२।१६। वृदृभ्यां विन्। उ० ४।५३। णीञ् प्रापणे-विन्+भृञ् धारणे−ण्यत्। नीव्या नीत्या नियमेन धारणीयौ ॥