English
अथर्ववेद - काण्ड 8/ सूक्त 6/ मन्त्र 16
सूक्त - मातृनामा
देवता - मातृनामा अथवा मन्त्रोक्ताः
छन्दः - पथ्यापङ्क्तिः
सूक्तम् - गर्भदोषनिवारण सूक्त
प॑र्यस्ता॒क्षा अप्र॑चङ्कशा अस्त्रै॒णाः स॑न्तु॒ पण्ड॑गाः। अव॑ भेषज पादय॒ य इ॒मां सं॒विवृ॑त्स॒त्यप॑तिः स्वप॒तिं स्त्रिय॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठप॒र्य॒स्त॒ऽअ॒क्षा: । अप्र॑ऽचङ्कशा: । अ॒स्त्रै॒णा: । स॒न्तु॒ । पण्ड॑गा: । अव॑ । भे॒ष॒ज॒ । पा॒द॒य॒ । य: । इ॒माम् । स॒म्ऽविवृ॑त्सति । अप॑ति: । स्व॒प॒तिम् । स्त्रिय॑म् ॥६.१६॥
स्वर रहित मन्त्र
पर्यस्ताक्षा अप्रचङ्कशा अस्त्रैणाः सन्तु पण्डगाः। अव भेषज पादय य इमां संविवृत्सत्यपतिः स्वपतिं स्त्रियम् ॥
स्वर रहित पद पाठपर्यस्तऽअक्षा: । अप्रऽचङ्कशा: । अस्त्रैणा: । सन्तु । पण्डगा: । अव । भेषज । पादय । य: । इमाम् । सम्ऽविवृत्सति । अपति: । स्वपतिम् । स्त्रियम् ॥६.१६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 8; सूक्त » 6; मन्त्र » 16
विषय - गर्भ की रक्षा का उपदेश।
पदार्थ -
(पण्डगाः) पण्डाओं [तत्त्वविवेकियों] के निन्दक, (पर्यस्ताक्षाः) व्यवहार से गिरे हुए पुरुष (अप्रचङ्कशाः) न कदापि शासनकर्ता और (अस्त्रैणाः) न [हमारी] स्त्रियों में मिलनेवाले (सन्तु) होवें। (भेषज) हे भयनिवारक पुरुष ! [उसको] (अव पादय) गिरा दे, (यः) जो (अपतिः) पति न होकर (इमाम्) इस (स्वपतिम्) अपने पतिवाली (स्त्रियम्) स्त्री के पास (संविवृत्सति) आना चाहता है ॥१६॥
भावार्थ - राजा कुबुद्धि, व्यभिचारी, पतिव्रताओं के ठगनेवाले पुरुषों को यथावत् दण्ड देवे ॥१६॥
टिप्पणी -
१६−(पर्यस्ताक्षाः) प्रच्युतव्यवहाराः (अप्रचङ्कशाः) अ+प्र+कश गतिशासनयोः हिंसने च यङ्लुकि, अच्। जपजभदह०। पा० ७।४।८६। बाहुलकात् नुक्। न कदापि शासकाः (अस्त्रैणाः) स्त्रीपुंसाभ्यां नञ्स्नञौ। पा० ४।१।८७। स्त्री-नञ्। न स्त्रीषु युक्ताः (सन्तु) (पण्डगाः) पण्डा तत्त्वगा बुद्धिर्यस्य स पण्डः। पण्डा-अर्शआद्यच्+गर्ह विनिन्दने-ड। पण्डगर्हकाः तत्त्वविवेकिनिन्दकाः (भेषज) हे भयनिवारक पुरुष (अव पादय) नीचैर्गमय (यः) खलः (इमाम्) (संविवृत्सति) वर्ततेः सनि। वृद्भ्यः। स्यसनोः। पा० १।३।९२। इति परस्मैपदम्। संवर्तितुं संगन्तुमिच्छति (अपतिः) पतिभिन्नः सन् (स्वपतिम्) स्वपतिना युक्ताम्। पतिव्रताम् (स्त्रियम्) ॥