English
अथर्ववेद - काण्ड 10/ सूक्त 7/ मन्त्र 38
सूक्त - अथर्वा, क्षुद्रः
देवता - स्कन्धः, आत्मा
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - सर्वाधारवर्णन सूक्त
म॒हद्य॒क्षं भुव॑नस्य॒ मध्ये॒ तप॑सि क्रा॒न्तं स॑लि॒लस्य॑ पृ॒ष्ठे। तस्मि॑न्छ्रयन्ते॒ य उ॒ के च॑ दे॒वा वृ॒क्षस्य॒ स्कन्धः॑ प॒रित॑ इव॒ शाखाः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठम॒हत् । य॒क्षम् । भुव॑नस्य । मध्ये॑ । तप॑सि । क्रा॒न्तम् । स॒लि॒लस्य॑ । पृ॒ष्ठे । तस्मि॑न् । श्र॒य॒न्ते॒ । ये । ऊं॒ इति॑ । के । च॒ । दे॒वा: । वृ॒क्षस्य॑ । स्कन्ध॑: । प॒रित॑:ऽइव । शाखा॑: ॥७.३८॥
स्वर रहित मन्त्र
महद्यक्षं भुवनस्य मध्ये तपसि क्रान्तं सलिलस्य पृष्ठे। तस्मिन्छ्रयन्ते य उ के च देवा वृक्षस्य स्कन्धः परित इव शाखाः ॥
स्वर रहित पद पाठमहत् । यक्षम् । भुवनस्य । मध्ये । तपसि । क्रान्तम् । सलिलस्य । पृष्ठे । तस्मिन् । श्रयन्ते । ये । ऊं इति । के । च । देवा: । वृक्षस्य । स्कन्ध: । परित:ऽइव । शाखा: ॥७.३८॥
अथर्ववेद - काण्ड » 10; सूक्त » 7; मन्त्र » 38
पदार्थ -
शब्दार्थ = ( महत् ) = बड़ा ( यक्षम् ) = पूजनीय ब्रह्म ( भुवनस्य मध्ये ) = जगत् के बीच ( तपसि ) = अपने सामर्थ्य में ( क्रान्तम् ) = पराक्रमयुक्त हो कर ( सलिलस्य ) = अन्तरिक्ष की ( पृष्ठे ) = पीठ पर वर्त्तमान है । ( तस्मिन् ) = उस ब्रह्म में ( य उ के च देवा: ) = जो कोई भी दिव्य लोक हैं वे ( श्रयन्ते ) = ठहरते हैं । ( इव ) = जैसे ( वृक्षस्य शाखा: ) = वृक्ष की शाखाएं ( स्कन्धः परितः ) = धड़ और पीठ के चारों ओर होती हैं ।
भावार्थ -
भावार्थ = अनन्त आकाश के बीच परमेश्वर की महिमा में पृथिवी आदि अनन्त लोक ठहरे हुए हैं। जैसे वृक्ष की शाखाएं वृक्ष के धड़ में लगी होती हैं ऐसे ही उस परमेश्वर के आश्रय सब लोक लोकान्तर वर्त्तमान हैं ।
इस भाष्य को एडिट करें