English
अथर्ववेद - काण्ड 11/ सूक्त 10/ मन्त्र 16
सूक्त - भृग्वङ्गिराः
देवता - त्रिषन्धिः
छन्दः - त्र्यवसाना षट्पदा ककुम्मत्यनुष्टुप् त्रिष्टुब्गर्भा शक्वरी
सूक्तम् - शत्रुनाशन सूक्त
वा॒युर॒मित्रा॑णामिष्व॒ग्राण्याञ्च॑तु। इन्द्र॑ एषां बा॒हून्प्रति॑ भनक्तु॒ मा श॑कन्प्रति॒धामिषु॑म्। आ॑दि॒त्य ए॑षाम॒स्त्रं वि ना॑शयतु च॒न्द्रमा॑ युता॒मग॑तस्य॒ पन्था॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठवा॒यु: । अ॒मित्रा॑णाम् । इ॒षु॒ऽअ॒ग्राणि॑ । आ । अ॒ञ्च॒तु॒ । इन्द्र॑: । ए॒षा॒म् । बा॒हून् । प्रति॑ । भ॒न॒क्तु॒ । मा । श॒क॒न् । प्र॒ति॒ऽधाम् । इषु॑म् । आ॒दि॒त्य: । ए॒षा॒म् । अ॒स्त्रम् । वि । ना॒श॒य॒तु॒ । च॒न्द्रमा॑: । यु॒ता॒म् । अग॑तस्य । पन्था॑म् ॥१२.१६॥
स्वर रहित मन्त्र
वायुरमित्राणामिष्वग्राण्याञ्चतु। इन्द्र एषां बाहून्प्रति भनक्तु मा शकन्प्रतिधामिषुम्। आदित्य एषामस्त्रं वि नाशयतु चन्द्रमा युतामगतस्य पन्थाम् ॥
स्वर रहित पद पाठवायु: । अमित्राणाम् । इषुऽअग्राणि । आ । अञ्चतु । इन्द्र: । एषाम् । बाहून् । प्रति । भनक्तु । मा । शकन् । प्रतिऽधाम् । इषुम् । आदित्य: । एषाम् । अस्त्रम् । वि । नाशयतु । चन्द्रमा: । युताम् । अगतस्य । पन्थाम् ॥१२.१६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 10; मन्त्र » 16
मन्त्रार्थ -
(वायुः) वायव्य अस्त्र से प्रसारित वायु (अमित्राणाम्) शत्रुओं के (इष्वप्राणि) वाणों के अग्रभागों कों (आञ्चतु) दबा दें- मोड़ दें (इन्द्रः) वैद्युतास्त्र से क्षिप्त विद्युत् (एषां बाहून प्रति भनक्तु) इन शत्रुओं के बाहुओं को तोड दें, जिससे (इषुम्प्रतिधां मा शकन्) वाण को तं चढ़ा सकें (आदित्यः-एषाम्-अस्त्रं विनाशयतु) सौर अस्त्र द्वारा प्रयुक्त सूर्यकिरणसमूह इन शत्रुओं के अस्त्र को विनष्ट कर दे (चन्द्रमाः) चान्द्रमस अस्त्र शीतास्त्र से चन्द्रमा अथवा रात्रि तामसास्त्र से रात्रि का अन्धकार “रात्रिर्वै चन्द्रमाः" (शत० १२।४।४।७) इन अस्त्रों का वर्णन वाल्मीकि रामायण में भी है "विष्णुचक्रं तथाप्यमुग्रमैन्द्रं चक्रं तथैव च वज्रमस्त्रं नरश्रेष्ठं आग्नेयमस्त्रं सौम्यं च राघव सौरं तेजःप्रभं नाम परतेजोपकर्षणम्" (वाल्मीकि. रा. बाल. का. सर्ग २७।५, ६, १०, १४, १९) (गतस्य पन्थां युताम्) न गये हुए शत्रु के मार्ग को नियक्त करे ॥१६॥
विशेष - ऋषिः-भृग्वङ्गिराः (भर्जनशील अग्निप्रयोगवेत्ता) देवता – त्रिषन्धिः ( गन्धक, मनः शिल, स्फोट पदार्थों का अस्त्र )
इस भाष्य को एडिट करें