अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 1/ मन्त्र 9
ऋषिः - अथर्वा
देवता - मधु, अश्विनौ
छन्दः - पराबृहती प्रस्तारपङ्क्तिः
सूक्तम् - मधु विद्या सूक्त
0
यामापी॑नामुप॒सीद॒न्त्यापः॑ शाक्व॒रा वृ॑ष॒भा ये स्व॒राजः॑। ते व॑र्षन्ति॒ ते व॑र्षयन्ति त॒द्विदे॒ काम॒मूर्ज॒मापः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठयाम् । आऽपी॑नाम् । उ॒प॒ऽसीद॑न्ति । आप॑: । शा॒क्व॒रा: । कृ॒ष॒भा: । ये । स्व॒ऽराज॑: । ते । व॒र्ष॒न्ति॒ । ते । व॒र्ष॒य॒न्ति॒ । त॒त्ऽविदे॑ । काम॑म् । ऊर्ज॑म् । आप॑: ॥१.९॥
स्वर रहित मन्त्र
यामापीनामुपसीदन्त्यापः शाक्वरा वृषभा ये स्वराजः। ते वर्षन्ति ते वर्षयन्ति तद्विदे काममूर्जमापः ॥
स्वर रहित पद पाठयाम् । आऽपीनाम् । उपऽसीदन्ति । आप: । शाक्वरा: । कृषभा: । ये । स्वऽराज: । ते । वर्षन्ति । ते । वर्षयन्ति । तत्ऽविदे । कामम् । ऊर्जम् । आप: ॥१.९॥
भाष्य भाग
हिन्दी (3)
विषय
ब्रह्म की प्राप्ति का उपदेश।
पदार्थ
(ये) जो (शाक्वराः) शक्तिमती [वेदवाणी] जाननेवाले, (वृषभाः) पराक्रमी, (स्वराजः) स्वराजा, (आपः) सर्वविद्याव्यापक विद्वान् लोग (याम्) जिस (आपीनाम्) सब प्रकार बढ़ी हुई [ब्रह्मविद्या] को (उपसीदन्ति) आदर से प्राप्त होते हैं, (ते) वे (वर्षन्ति) समर्थ होते हैं, (ते) वे (आपः) महाविद्वान् (तद्विदे) उस [ब्रह्मविद्या] के जाननेवाले के लिये (कामम्) अभीष्ट विषय और (ऊर्जम्) पराक्रम को (वर्षयन्ति) बरसाते हैं ॥९॥
भावार्थ
जो पुरुष वेदवाणी जानकर ईश्वर की आज्ञा में चलते हैं, वे दूसरों को वेदज्ञ बनाकर समर्थ करते हैं ॥९॥
टिप्पणी
९−(याम्) मधुकशाम् (आपीनाम्) प्रवृद्धाम् (उपसीदन्ति) सत्कारेण प्राप्नुवन्ति (आपः) अत्र पुंल्लिङ्गः। सर्वविद्याव्यापिनो विपश्चितः-दयानन्दभाष्ये-यजु० ६।१७। (शाक्कराः) स्नामदिपद्यर्तिपॄशकिभ्यो वनिप्। उ० ४।११३। शक्लृ शक्तौ-वनिप्। वनो र च। पा० ४।१।७। ङीप्, नस्य रः। शक्कर्य ऋचः शक्नोतेः-निरु० १।८। तदधीते तद्वेद। पा० ४।२।५९। शक्वरी अण्। शक्करीं शक्तिमतीं वेदवाणीं जानन्ति ये ते (वृषभाः) पराक्रमिणः (ये) (स्वराजः) स्वराजन्−टच्। स्वयं शासकाः (ते) विद्वांसः (वर्षन्ति) वृषु सेचने ऐश्वर्ये च। ईशते (ते) (वर्षयन्ति) सिञ्चन्ति। वर्द्धयन्ति (तद्विदे) यस्तां वेदवाणीं वेत्ति तस्मै (कामम्) अभीष्टविषयम् (ऊर्जम्) पराक्रमम् (आपः) विद्वांसः ॥
विषय
शाक्वराः, वृषभाः, स्वराज:
पदार्थ
१. (शाक्वरा:) = शक्तिशाली, (वृषभाः) = अपने में शक्ति का सेचन करनेवाले (स्वराज:) = अपना शासन करनेवाले (आपः) = आप्त पुरुष (याम्) = जिस (आपीनाम्) = सर्वतः आप्यायित वेदपेन के (उपसीदन्ति) = समीप उपस्थित होते हैं, उसके उपस्थान से (ते वर्षन्ति) = वे अपने में 'शक्ति, ज्ञान व आनन्द' का सेचन करते हैं और (ते) = चे वृषभ (तत् विदे) = उस वेदवाणी को जाननेवाले के लिए (कामम्) = आनन्द को (ऊर्जम) = बल व प्राणशक्ति को तथा (आप:) = ज्ञानजलों को (वर्षयन्ति) = सिक्त करते हैं, बरसाते हैं।
भावार्थ
हम आत्मशासन द्वारा अपने में शक्ति का सेचन करते हुए शक्तिशाली बनें। शक्तिशाली बनकर ज्ञानदुग्ध से भरपूर वेदधेनु का उपासन करें। यह उपासन हममें 'शक्ति, ज्ञान व आनन्द' का सेचन करनेवाला होगा।
भाषार्थ
(याम् आपीनाम्) जिस प्रवृद्ध हुई विद्युत् के (उप) समीप (आपः) जलमय मेघ (सीदन्ति) स्थित रहते हैं, (ये) जो जलमय मेघ (शाक्वराः) शक्तिशाली, (वृषभाः) वर्षा करने वाले, तथा (स्वराजः) स्वकीय विद्युत् द्वारा दीप्त होते हैं, चमकते हैं, (ते) वे मेघ (वर्षन्ति) वर्षा करते हैं, और (ते) वे (आपः) जलमय मेघ (तद्विदे१) मेघविद्या जानने वाले के लिये (कामम्) यथेष्ट (ऊर्जम्) अन्न (वर्षयन्ति) बरसाते हैं।
टिप्पणी
[आपीनाम्= आ + ओप्यायी वृद्धौ (भ्वादिः) + क्तः "प्यायः पी" (अष्टा० ६।१।१६) द्वारा "पी" आदेश। कामम्= वर्षयन्ति क्रिया का विशेषण। ऊर्जम्= ऊर्क् अन्ननाम (निघं० २।७)] [१. मेघ यदि स्वयं नहीं बरसते, तो मेघविद्या जानने वाला मेघों को कृत्रिम विधि से बरसा लेता है। वह कृत्रिम विधि है "कारीरी यज्ञ"। यथा "वर्षाकामः कारीर्या यजेत्"।]
इंग्लिश (4)
Subject
Madhu Vidya
Meaning
Closely abiding by the widely moving energy of thunder, mighty generous and shining clouds laden with water rain down in showers. They bring down showers of rain and, thereby, desired food and energy for the man who knows the science of rain.
Translation
To whom, the strong and stout one, come the waters, that are mighty showerers and self-refulgent, they rain, they causes to rain vigour and waters to the desire of him, who knows this.
Translation
This is the grand Madhyama Vak which the mighty water streams and the cloud that are resplendent——have in their folds. These clouds rain and cause to rain plentiful strength and vigor upon him who knows this.
Translation
They, who know the mighty Vedic knowledges are energetic, self-con¬ trolled and highly learned, revere the fully developed knowledge of God. Those learned persons acquire knowledge, and equip him with ambition and strength who knows the Vedas.
Footnote
knowledge of God: The Vedas
संस्कृत (1)
सूचना
कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।
टिप्पणीः
९−(याम्) मधुकशाम् (आपीनाम्) प्रवृद्धाम् (उपसीदन्ति) सत्कारेण प्राप्नुवन्ति (आपः) अत्र पुंल्लिङ्गः। सर्वविद्याव्यापिनो विपश्चितः-दयानन्दभाष्ये-यजु० ६।१७। (शाक्कराः) स्नामदिपद्यर्तिपॄशकिभ्यो वनिप्। उ० ४।११३। शक्लृ शक्तौ-वनिप्। वनो र च। पा० ४।१।७। ङीप्, नस्य रः। शक्कर्य ऋचः शक्नोतेः-निरु० १।८। तदधीते तद्वेद। पा० ४।२।५९। शक्वरी अण्। शक्करीं शक्तिमतीं वेदवाणीं जानन्ति ये ते (वृषभाः) पराक्रमिणः (ये) (स्वराजः) स्वराजन्−टच्। स्वयं शासकाः (ते) विद्वांसः (वर्षन्ति) वृषु सेचने ऐश्वर्ये च। ईशते (ते) (वर्षयन्ति) सिञ्चन्ति। वर्द्धयन्ति (तद्विदे) यस्तां वेदवाणीं वेत्ति तस्मै (कामम्) अभीष्टविषयम् (ऊर्जम्) पराक्रमम् (आपः) विद्वांसः ॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal & Sri Ashish Joshi
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
Sri Amit Upadhyay
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal