English
अथर्ववेद - काण्ड 11/ सूक्त 4/ मन्त्र 17
सूक्त - भार्गवो वैदर्भिः
देवता - प्राणः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - प्राण सूक्त
य॒दा प्रा॒णो अ॒भ्यव॑र्षीद्व॒र्षेण॑ पृथि॒वीं म॒हीम्। ओष॑धयः॒ प्र जा॑य॒न्तेऽथो॒ याः काश्च॑ वी॒रुधः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठय॒दा । प्रा॒ण: । अ॒भि॒ऽअव॑र्षीत् । व॒र्षेण॑ । पृ॒थि॒वीम् । म॒हीम् । ओष॑धय: । प्र । जा॒य॒न्ते॒ । अथो॒ इति॑ । या: । का: । च॒ । वी॒रुध॑: ॥६.१७॥
स्वर रहित मन्त्र
यदा प्राणो अभ्यवर्षीद्वर्षेण पृथिवीं महीम्। ओषधयः प्र जायन्तेऽथो याः काश्च वीरुधः ॥
स्वर रहित पद पाठयदा । प्राण: । अभिऽअवर्षीत् । वर्षेण । पृथिवीम् । महीम् । ओषधय: । प्र । जायन्ते । अथो इति । या: । का: । च । वीरुध: ॥६.१७॥
अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 4; मन्त्र » 17
विषय - ओषधयः+वीरुधः
पदार्थ -
१. (यदा) = जब (प्राण:) = वे प्राणात्मा प्रभु मेघरूप में इस (महीं पृथिवीम्) = महनीय पृथिवी को (वर्षेण अभ्यवर्षीत्) = वृष्टि से सिक्त करते हैं, तब (ओषधयः) = व्रीहि-यव आदि ओषधियों, (अथो) = और अब (याः का: च) = जो कोई नाना रूपवाली (वीरुधः) = विरोहणशील लताएँ हैं, वे सब भी (प्रजायन्ते) = प्रादुर्भूत हो उठती हैं-भूगर्भ से ऊपर उठती दिखने लगती हैं।
भावार्थ -
प्राण-प्रदाता प्रभु मेघात्मा होकर इस महनीय पृथिवी को वृष्टि से सींचते हैं, तब विविध ओषधियों व लताओं का पृथिवीगर्भ से प्रादुर्भाव होता है।
इस भाष्य को एडिट करें