English
अथर्ववेद - काण्ड 11/ सूक्त 4/ मन्त्र 8
सूक्त - भार्गवो वैदर्भिः
देवता - प्राणः
छन्दः - पथ्यापङ्क्तिः
सूक्तम् - प्राण सूक्त
नम॑स्ते प्राण प्राण॒ते नमो॑ अस्त्वपान॒ते। प॑रा॒चीना॑य ते॒ नमः॑ प्रती॒चीना॑य ते॒ नमः॒ सर्व॑स्मै त इ॒दं नमः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठनम॑: । ते॒ । प्रा॒ण॒ । प्रा॒ण॒ते । नम॑: । अ॒स्तु॒ । अ॒पा॒न॒ते । प॒रा॒चीना॑य । ते॒ । नम॑: । प्र॒ती॒चीना॑य । ते॒ । नम॑: । सर्व॑स्मै । ते॒ । इ॒दम् । नम॑: ॥६.८॥
स्वर रहित मन्त्र
नमस्ते प्राण प्राणते नमो अस्त्वपानते। पराचीनाय ते नमः प्रतीचीनाय ते नमः सर्वस्मै त इदं नमः ॥
स्वर रहित पद पाठनम: । ते । प्राण । प्राणते । नम: । अस्तु । अपानते । पराचीनाय । ते । नम: । प्रतीचीनाय । ते । नम: । सर्वस्मै । ते । इदम् । नम: ॥६.८॥
अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 4; मन्त्र » 8
विषय - पराचीनाय-प्रतीचीनाय
पदार्थ -
१. हे (प्राण) = प्राण! (प्राणते ते नमः) = प्राणन-व्यापार करते हुए तेरे लिए नमस्कार हो, (अपानते नमः अस्तु) = अपानन-व्यापार करते हुए तेरे लिए नमस्कार हो। (पराचीनाय) = [पराञ्चनाय] परागमन स्वभाववाले देह से बाहर अवस्थित (ते नम:) = तेरे लिए नमस्कार हो। (प्रतीचीनाय) = [प्रतिमुखं अञ्चते] प्रतिमुख आते हुए देहमध्य में वर्तमान (ते) = तेरे लिए (नमः) = नमस्कार हो। संक्षेप में, (सर्वस्मै ते) = सब व्यापारों को करनेवाले सर्वप्राणिशरीरान्तर्वर्ती (ते) = तेरे लिए (इदं नम:) = यह नमस्कार हो।
भावार्थ -
प्राणापान आदि क्रियाओं को शरीर में प्रवृत्त करानेवाले उस प्राणों के प्राण प्रभु के लिए हमारा नमस्कार हो।
इस भाष्य को एडिट करें